نبرد برلین: سقوط رایش سوم و پایان جنگ جهانی دوم

نبرد برلین، تهاجمی پیوسته و سرانجام پیروزمندانه از سوی نیروهای متفقین (ارتش شوروی) به شهر آلمان در تاریخ ۱۶ آوریل تا ۲ مه ۱۹۴۵، در طول جنگ جهانی دوم بود که به سقوط نهایی برلین و پایان جنگ در اروپا انجامید.

نیروها و فرماندهان درگیر در نبرد برلین

در نبرد سرنوشت‌ساز برلین، دو جبهه اصلی درگیر بودند: متفقین به رهبری اتحاد جماهیر شوروی و نیروهای محور به فرماندهی آلمان نازی. در ادامه به جزئیات فرماندهان و تعداد نیروهای هر طرف اشاره می‌کنیم:

متفقین (اتحاد جماهیر شوروی)

• فرماندهان ارشد:
  • مارشال گئورگی ژوکوف
  • مارشال کنستانتین روکوسوفسکی
  • مارشال ایوان کونف
  • ژنرال واسیلی چویکوف
• تعداد نیروها: حدود ۲.۵ میلیون نفر

نیروهای محور (آلمان)

• فرماندهان ارشد:
  • ژنرال گوتارد هاینریکی
  • ژنرال کورت فون تیپلزکیرش
  • فیلد مارشال فردیناند شُرنر
  • سپهبد هلموت ریمان
  • ژنرال هلموت ویدلینگ
  • سرلشکر اریش بارنفنگر
• تعداد نیروها: حدود ۷۶۶,۷۵۰ نفر

زمینه های شکل گیری نبرد برلین

پس از پیشروی در لهستان و آلمان، نیروهای شوروی تدارک حمله به برلین را آغاز کردند. اگرچه نیروی هوایی آمریکا و انگلیس از آنها پشتیبانی می کردند، اما این عملیات به طور کامل توسط ارتش سرخ روی زمین انجام می شد.

ژنرال آمریکایی دوایت دی. آیزنهاور دلیلی نمی دید که برای هدفی که در نهایت پس از جنگ به منطقه اشغالی شوروی سقوط می کند، تلفات بدهد. برخی از مورخان معتقدند که ژوزف استالین، رهبر شوروی، برای پیشی گرفتن از سایر متفقین در رسیدن به برلین عجله داشت تا اسرار هسته ای آلمان را به دست آورد.

برای این تهاجم، ارتش سرخ، جبهه اول بلاروس به رهبری مارشال گئورگی ژوکوف را در شرق برلین، جبهه دوم بلاروس به رهبری مارشال کنستانتین روکوسوفسکی را در شمال و جبهه اول اوکراین به رهبری مارشال ایوان کونف را در جنوب مستقر کرد.

در مقابل شوروی ها، گروه ارتش ویستولا به رهبری ژنرال گوتارد هاینریکی با پشتیبانی گروه ارتش مرکز در جنوب قرار داشت. هاینریکی، یکی از برجسته ترین ژنرال های مدافع آلمان، تصمیم گرفت در امتداد رودخانه اودر دفاع نکند و در عوض ارتفاعات زلو در شرق برلین را به شدت مستحکم کرد. این موقعیت توسط خطوط دفاعی متوالی که به سمت شهر امتداد داشت و همچنین با غرقاب کردن دشت سیلابی اودر با باز کردن مخازن، پشتیبانی می شد.

دفاع از پایتخت به سپهبد هلموت ریمان سپرده شد. اگرچه نیروهای آنها روی کاغذ قوی به نظر می رسیدند، اما لشکر های هاینریکی و ریمان به شدت تحلیل رفته بودند.

آغاز تهاجم

در ۱۶ آوریل، نیروهای ژوکوف به ارتفاعات زلو حمله کردند. در یکی از آخرین نبردهای بزرگ و سرنوشت‌ساز جنگ جهانی دوم در اروپا، ارتش شوروی پس از چهار روز نبرد سنگین، این منطقه را تصرف کرد، اما بیش از ۳۰,۰۰۰ نفر تلفات داد.

در جنوب، نیروهای تحت فرماندهی کونف، شهر فورست را تصرف کرده و به مناطق باز جنوب برلین نفوذ کردند. بخشی از نیروهای کونف به سمت شمال و برلین چرخیدند، در حالی که بخش دیگر به سمت غرب پیشروی کرد تا به نیروهای پیشروی آمریکایی ملحق شود. این پیشروی‌ها منجر به محاصره تقریباً کامل ارتش نهم آلمان توسط نیروهای شوروی شد.

جبهه اول بلاروس با پیشروی به سمت غرب، از شرق و شمال شرقی به برلین نزدیک شد. در ۲۱ آوریل، توپخانه این جبهه، گلوله‌باران شهر را آغاز کرد.

محاصره شهر

همزمان با پیشروی ژوکوف به سمت شهر، جبهه اول اوکراین نیز به پیشروی های خود در جنوب ادامه داد. کونف با عقب راندن بخش شمالی گروه ارتش مرکز، آن فرماندهی را مجبور به عقب نشینی به سمت چکسلواکی کرد.

در ۲۱ آوریل، نیروهای او با پیشروی به سمت شمال یوتِربوگ، از جنوب برلین عبور کردند. هر دوی این پیشروی‌ها با حمایت روکوسوفسکی در شمال انجام شد که علیه بخش شمالی گروه ارتش ویستولا پیشروی می‌کرد.

در برلین، آدولف هیتلر رهبر آلمان دچار ناامیدی شد و به این نتیجه رسید که جنگ از دست رفته است. در تلاش برای نجات وضعیت، ارتش دوازدهم در ۲۲ آوریل به سمت شرق دستور یافت تا به ارتش نهم بپیوندد.

آلمانی‌ها در نظر داشتند که نیروی ترکیبی به دفاع از شهر کمک کند. روز بعد، جبهه کونف محاصره ارتش نهم را تکمیل کرد و همزمان با عناصر پیشتاز ارتش دوازدهم درگیر شد.

هیتلر که از عملکرد ریمان ناراضی بود، او را با ژنرال هلموت ویدلینگ جایگزین کرد. در ۲۴ آوریل، عناصری از جبهه‌های ژوکوف و کونف در غرب برلین به هم رسیدند و محاصره شهر را تکمیل کردند. آنها با تحکیم این موقعیت، شروع به کاوش در استحکامات شهر کردند. در حالی که روکوسوفسکی به پیشروی در شمال ادامه داد، بخشی از جبهه کونف در ۲۵ آوریل در تورگاو با ارتش اول آمریکا ملاقات کرد.

خارج از شهر

با عقب‌نشینی گروه ارتش مرکز، کونف با دو نیروی آلمانی مجزا روبرو شد: ارتش نهم که در اطراف هالب محاصره شده بود و ارتش دوازدهم که در تلاش برای ورود به برلین بود.

با پیشرفت نبرد، ارتش نهم تلاش کرد تا از محاصره خارج شود و تا حدودی موفق شد و حدود ۲۵,۰۰۰ نفر به خطوط ارتش دوازدهم رسیدند. در تاریخ ۲۸/۲۹ آوریل، قرار بود هاینریکی با ژنرال کورت اشتودنت جایگزین شود. تا زمان رسیدن اشتودنت (که هرگز نرسید)، فرماندهی به ژنرال کورت فون تیپلزکیرش واگذار شد.

ارتش دوازدهم به فرماندهی ژنرال والتر ونک با حمله به سمت شمال شرقی، تا قبل از متوقف شدن در فاصله ۲۰ مایلی شهر در دریاچه شویلو، موفقیت‌هایی کسب کرد. ونک که قادر به پیشروی نبود و تحت حمله قرار گرفت، به سمت البه و نیروهای آمریکایی عقب‌نشینی کرد.

نبرد نهایی

در داخل برلین، ویدلینگ حدود ۴۵,۰۰۰ نفر جنگنده در اختیار داشت که از ورماخت، اس‌اس، جوانان هیتلری و شبه نظامیان فولکس‌اشتورم تشکیل شده بودند. فولکس‌اشتورم از مردان ۱۶ تا ۶۰ ساله‌ای تشکیل شده بود که قبلاً برای خدمت سربازی ثبت نام نکرده بودند. این نیرو در سال‌های پایانی جنگ تشکیل شده بود. آلمانی‌ها نه تنها به شدت از نظر تعداد نیرو کم بودند، بلکه از نظر آموزش نیز در سطح پایین‌تری قرار داشتند.

حملات اولیه شوروی به برلین در ۲۳ آوریل، یک روز قبل از محاصره شهر آغاز شد. آنها با حمله از جنوب شرقی، با مقاومت شدیدی روبرو شدند اما تا عصر روز بعد به راه آهن اس-بان برلین در نزدیکی کانال تلتو رسیدند.

در ۲۶ آوریل، ارتش هشتم گارد به فرماندهی سپهبد واسیلی چویکوف از جنوب پیشروی کرد و به فرودگاه تمپلهوف حمله کرد. تا روز بعد، نیروهای شوروی در امتداد چندین خط از جنوب، جنوب شرقی و شمال به داخل شهر پیشروی می کردند.

در اوایل ۲۹ آوریل، نیروهای شوروی از پل مولتکه عبور کردند و حملات به وزارت کشور را آغاز کردند. این حملات به دلیل کمبود پشتیبانی توپخانه‌ای کند شد.

پس از تصرف مقر گشتاپو در اواخر همان روز، شوروی ها به سمت رایشستاگ پیشروی کردند. آنها با حمله به این ساختمان نمادین در روز بعد، با موفقیت پرچمی را بر فراز آن به اهتزاز درآوردند.

دو روز دیگر طول کشید تا آلمانی‌ها به طور کامل از ساختمان پاکسازی شوند. ویدلینگ در اوایل ۳۰ آوریل با هیتلر ملاقات کرد و به او اطلاع داد که مدافعان به زودی مهماتشان تمام خواهد شد.

هیتلر که گزینه دیگری نمی دید، به ویدلینگ اجازه داد تا برای خروج از محاصره تلاش کند. هیتلر و اوا براون که در ۲۹ آوریل ازدواج کرده بودند، به دلیل عدم تمایل به ترک شهر و نزدیک شدن شوروی ها، در فورربونکر باقی ماندند و سپس در اواخر همان روز خودکشی کردند.

با مرگ هیتلر، دریاسالار بزرگ کارل دونیتس رئیس جمهور شد و یوزف گوبلز که در برلین بود، صدراعظم شد.

در ۱ مه، ۱۰,۰۰۰ مدافع باقی مانده شهر به منطقه کوچکتری در مرکز شهر رانده شدند. اگرچه ژنرال هانس کربس، رئیس ستاد کل، مذاکرات تسلیم را با چویکوف آغاز کرد، اما گوبلز که می خواست به جنگ ادامه دهد، مانع از دستیابی به توافق شد. این موضوع در اواخر همان روز با خودکشی گوبلز برطرف شد.

اگرچه راه برای تسلیم هموار بود، کربس تصمیم گرفت تا صبح روز بعد صبر کند تا در آن شب تلاشی برای خروج از محاصره انجام شود. آلمانی ها با پیشروی به سمت جلو، به دنبال فرار از طریق سه مسیر مختلف بودند. فقط کسانی که از تیرگارتن عبور کردند، در نفوذ به خطوط شوروی موفق شدند، اگرچه معدود نفراتی با موفقیت به خطوط آمریکایی رسیدند.

در اوایل ۲ مه، نیروهای شوروی صدراعظم رایش را تصرف کردند. در ساعت ۶ صبح، ویدلینگ با کارکنانش تسلیم شد. او به نزد چویکوف برده شد و بلافاصله به تمام نیروهای آلمانی باقی مانده در برلین دستور داد تسلیم شوند.

پیامدهای نبرد برلین

نبرد برلین عملاً به درگیری‌ها در جبهه شرقی و به طور کلی در اروپا پایان داد. با مرگ هیتلر و شکست کامل نظامی، آلمان در ۷ مه تسلیم بدون قید و شرط شد.

شوروی با تصرف برلین، برای احیای خدمات و توزیع غذا بین ساکنان شهر تلاش کرد. این تلاش‌ها برای کمک‌های بشردوستانه تا حدودی با غارت شهر و حمله به مردم توسط برخی از واحدهای شوروی لکه‌دار شد.

در جریان نبرد برلین، شوروی ۸۱,۱۱۶ نفر کشته/مفقود و ۲۸۰,۲۵۱ نفر زخمی داد. تلفات آلمان موضوع بحث است، با این حال تخمین های اولیه شوروی حاکی از ۴۵۸,۰۸۰ کشته و ۴۷۹,۲۹۸ اسیر است. تلفات غیرنظامیان ممکن است به ۱۲۵,۰۰۰ نفر رسیده باشد.