جنگ‌های صلیبی چه تاثیری بر خاورمیانه گذاشت؟

در بازه زمانی بین سال‌های 1095 تا 1291 میلادی، مسیحیان غرب اروپا هشت لشکرکشی بزرگ به سمت خاورمیانه ترتیب دادند. این حملات که به نام جنگ‌های صلیبی شناخته می‌شوند، با هدف به اصطلاح "آزاد سازی" سرزمین مقدس و شهر اورشلیم از سلطه مسلمانان انجام گرفتند.

اما چه عواملی باعث شعله‌ور شدن این جنگ‌ها شد؟ شور و تعصب مذهبی در اروپا، تحریکات پاپ‌های مختلف و نیاز به رهایی از جنگجویان مازاد ناشی از جنگ‌های منطقه‌ای، از جمله دلایل اصلی بودند. اما سوال اینجاست که این حملات که از دید مسلمانان و یهودیان ساکن در سرزمین مقدس، کاملاً ناگهانی و غیرمنتظره به نظر می‌رسیدند، چه تاثیری بر خاورمیانه گذاشتند؟ این سوالی است که در ادامه به آن پاسخ خواهیم داد.

تاثیرات کوتاه‌مدت جنگ‌های صلیبی بر خاورمیانه

در کوتاه‌مدت، جنگ‌های صلیبی تاثیرات فاجعه‌باری بر زندگی برخی از مسلمانان و یهودیان ساکن در خاورمیانه گذاشت. برای مثال، در جریان نخستین جنگ صلیبی، پیروان این دو دین برای دفاع از شهرهای انطاکیه (1097 میلادی) و اورشلیم (1099 میلادی) در برابر صلیبیون اروپایی متحد شدند. اما در هر دو مورد، مسیحیان شهرها را غارت کرده و مدافعان مسلمان و یهودی را قتل عام کردند.

تصور دیدن دسته‌های مسلح از متعصبان مذهبی که برای حمله به شهرها و قلعه‌هایشان نزدیک می‌شدند، برای مردم آن زمان بسیار وحشتناک بوده است. با این حال، با وجود خونین بودن نبردها، مردم خاورمیانه در مجموع جنگ‌های صلیبی را بیشتر یک مزاحمت می‌دانستند تا یک تهدید جدی برای بقا.

قدرت جهانی تجارت: خاورمیانه در قرون وسطی

در دوران قرون وسطی، جهان اسلام به عنوان یک مرکز جهانی برای تجارت، فرهنگ و دانش شناخته می‌شد. بازرگانان مسلمان عرب بر تجارت پرسود ادویه، ابریشم، ظروف چینی و جواهرات که از چین، اندونزی و هند به اروپا سرازیر می‌شد، تسلط داشتند. دانشمندان مسلمان آثار بزرگ علمی و پزشکی از یونان و روم باستان را حفظ و ترجمه کردند، آن را با بینش‌های اندیشمندان باستانی هند و چین ترکیب کردند و به ابداع یا بهبود موضوعاتی مانند جبر و نجوم و نوآوری‌های پزشکی مانند سوزن زیرپوستی پرداختند.

در مقابل، اروپا منطقه‌ای جنگ‌زده با شاهزاده‌نشین‌های کوچک و در حال نزاع بود که در خرافات و بی‌سوادی غرق شده بود. یکی از دلایل اصلی که پاپ اوربان دوم جنگ صلیبی اول (1096-1099) را آغاز کرد، در واقع منحرف کردن حواس حاکمان و اشراف مسیحی اروپا از جنگیدن با یکدیگر با ایجاد یک دشمن مشترک برای آنها بود: مسلمانانی که سرزمین مقدس را در کنترل داشتند.

مسیحیان اروپا در طول 200 سال آینده هفت جنگ صلیبی دیگر را آغاز کردند، اما هیچ کدام به اندازه جنگ صلیبی اول موفق نبود. یکی از پیامدهای جنگ‌های صلیبی، خلق یک قهرمان جدید برای جهان اسلام بود: صلاح‌الدین ایوبی، سلطان کُرد سوریه و مصر، که در سال 1187 اورشلیم را از مسیحیان پس گرفت اما از قتل عام آنها همانطور که مسیحیان 90 سال قبل با شهروندان مسلمان و یهودی شهر رفتار کرده بودند، خودداری کرد.

به طور کلی، جنگ‌های صلیبی تاثیر فوری چندانی بر خاورمیانه از نظر تلفات ارضی یا تاثیر روانی نداشت. تا قرن سیزدهم، مردم منطقه بیشتر نگران یک تهدید جدید بودند: امپراتوری مغول که به سرعت در حال گسترش بود، که خلافت اموی را سرنگون کرد، بغداد را غارت کرد و به سمت مصر پیشروی کرد. اگر مملوک‌ها مغول‌ها را در نبرد عین جالوت (1260) شکست نمی‌دادند، ممکن بود تمام جهان اسلام سقوط کند.

تاثیرات جنگ‌های صلیبی بر اروپا

در قرون بعد از جنگ‌های صلیبی، این اروپا بود که بیشترین تغییرات را تجربه کرد. صلیبیون ادویه‌ها و پارچه‌های جدید و عجیب و غریب را به اروپا آوردند، که این امر تقاضای اروپاییان برای محصولات آسیایی را به شدت افزایش داد. آنها همچنین ایده‌های جدیدی را به همراه آوردند - دانش پزشکی، ایده‌های علمی، و نگرش‌های روشن‌فکرانه‌تری درباره افراد با پیشینه‌های مذهبی متفاوت. این تغییرات در میان اشراف و سربازان جهان مسیحیت به جرقه‌زدن رنسانس کمک کرد و در نهایت اروپا، این گوشه فراموش‌شده دنیای قدیم، را در مسیری به سوی تسخیر جهان قرار داد.

تاثیرات بلندمدت جنگ‌های صلیبی بر خاورمیانه

در نهایت، این تولد دوباره و گسترش اروپا بود که در نهایت یک اثر صلیبی در خاورمیانه ایجاد کرد. با تثبیت قدرت اروپا در طول قرن‌های پانزدهم تا نوزدهم، جهان اسلام به موقعیت ثانویه رانده شد و این امر باعث حسادت و محافظه‌کاری ارتجاعی در برخی از بخش‌های خاورمیانه شد که قبلاً مترقی‌تر بود.

امروزه، جنگ‌های صلیبی یک شکایت بزرگ برای برخی از مردم در خاورمیانه محسوب می‌شود، به ویژه هنگامی که روابط با اروپا و غرب را در نظر می‌گیرند.

جنگ صلیبی قرن بیست و یکم؟

در سال 2001، جورج دبلیو بوش، رئیس جمهور وقت ایالات متحده، در روزهای پس از حملات 11 سپتامبر، زخمی تقریباً 1000 ساله را دوباره باز کرد. در 16 سپتامبر 2001، رئیس جمهور بوش گفت: "این جنگ صلیبی، این جنگ علیه تروریسم، مدتی طول خواهد کشید." واکنش در خاورمیانه و اروپا تند و فوری بود: تحلیلگران در هر دو منطقه استفاده بوش از این اصطلاح را محکوم کردند و سوگند یاد کردند که حملات تروریستی و واکنش آمریکا نباید به یک درگیری تمدنی جدید مانند جنگ‌های صلیبی قرون وسطی تبدیل شود.

ایالات متحده حدود یک ماه پس از حملات 11 سپتامبر برای مبارزه با تروریست‌های طالبان و القاعده وارد افغانستان شد، که به دنبال آن سال‌ها جنگ بین ایالات متحده و نیروهای ائتلاف و گروه‌های تروریستی و شورشیان در افغانستان و جاهای دیگر رخ داد. در مارس 2003، ایالات متحده و سایر نیروهای غربی به بهانه داشتن سلاح‌های کشتار جمعی توسط ارتش صدام حسین، رئیس جمهور عراق، به این کشور حمله کردند. در نهایت، حسین دستگیر (و بعداً پس از محاکمه به دار آویخته شد)، اسامه بن لادن، رهبر القاعده در جریان یک حمله ایالات متحده در پاکستان کشته شد و سایر رهبران تروریستی نیز دستگیر یا کشته شدند.

ایالات متحده تا به امروز حضور قوی در خاورمیانه دارد و به دلیل تلفات غیرنظامیانی که در طول سال‌ها جنگ رخ داده است، برخی این وضعیت را به عنوان گسترش جنگ‌های صلیبی مقایسه کرده‌اند.