سقوط سایگون: مروری جامع بر جنگ ویتنام و پایان آن

سقوط سایگون در تاریخ 30 آوریل 1975 (10 اردیبهشت 1354) رخ داد و به عنوان نقطه پایانی بر جنگ ویتنام شناخته می‌شود. این واقعه، که با تسخیر شهر سایگون (هوشی‌مین کنونی) توسط نیروهای ویتنام شمالی رقم خورد، نمادی از شکست ویتنام جنوبی و پایان مداخله آمریکا در این کشور بود. سقوط سایگون پیامدهای سیاسی، اجتماعی و انسانی گسترده‌ای در پی داشت و تاثیری عمیق بر تاریخ منطقه و روابط بین‌الملل گذاشت. در این محتوا به بررسی اجمالی این رویداد مهم می‌پردازیم.

فرماندهان درگیر در سقوط سایگون

در جریان سقوط سایگون، نیروهای درگیر تحت فرماندهی افراد زیر بودند:

ویتنام شمالی:

• ژنرال وان تین دونگ: فرماندهی کل نیروهای ویتنام شمالی
• سپهبد تران وان ترا: از فرماندهان ارشد ارتش خلق ویتنام

ویتنام جنوبی:

• سپهبد نگوین وان توان: فرمانده نظامی ویتنام جنوبی در آن زمان
• شهردار نگوین هوپ دوآن: مسئول ارشد شهر سایگون

زمینه های سقوط سایگون

ارتش خلق ویتنام شمالی (PAVN) در دسامبر 1974 سلسله عملیاتی را علیه ویتنام جنوبی آغاز کرد. با وجود موفقیت های اولیه در برابر ارتش جمهوری ویتنام (ARVN)، برنامه ریزان آمریکایی بر این باور بودند که ویتنام جنوبی می تواند حداقل تا سال 1976 دوام بیاورد. نیروهای PAVN به فرماندهی ژنرال وان تین دونگ، در اوایل سال 1975 به سرعت برتری خود را نسبت به دشمن به دست آوردند و حملاتی را به مناطق مرکزی ویتنام جنوبی انجام دادند. این پیشروی ها منجر به تصرف شهرهای مهم هیوئه و دا نانگ در 25 و 28 مارس توسط نیروهای PAVN شد. این تحولات، زنگ خطر را برای سقوط قریب الوقوع سایگون به صدا درآورد.

نگرانی‌های آمریکا از سقوط سایگون

پس از سقوط شهرهای مهم ویتنام جنوبی، افسران سازمان سیا در این کشور نسبت به امکان نجات وضعیت بدون مداخله گسترده آمریکا ابراز تردید کردند. جرالد فورد، رئیس جمهور وقت آمریکا، با افزایش نگرانی‌ها در مورد امنیت سایگون، دستور آغاز برنامه ریزی برای تخلیه پرسنل آمریکایی را صادر کرد. در این میان، اختلاف نظرهایی بروز کرد. سفیر گراهام مارتین خواهان خروج آرام و تدریجی برای جلوگیری از وحشت عمومی بود، در حالی که وزارت دفاع آمریکا خواستار خروج سریع از شهر بود. در نهایت، تصمیمی سازش‌گونه اتخاذ شد که بر اساس آن، به جز 1250 آمریکایی، بقیه به سرعت از سایگون خارج شوند.

این تعداد (1250 نفر)، حداکثر ظرفیت انتقال هوایی در یک روز بود و تا زمانی که فرودگاه تان سون نهات مورد تهدید قرار نگرفته بود، ثابت باقی می‌ماند. در همین حال، تلاش‌هایی برای خروج هر چه بیشتر پناهندگان ویتنامی جنوبی صورت گرفت. در اوایل آوریل، عملیات‌های «بیبی‌لیفت» و «زندگی نو» به ترتیب برای انتقال 2000 کودک بی‌سرپرست و 110000 پناهنده آغاز شد. در طول ماه آوریل، آمریکایی‌ها از طریق دفتر وابسته نظامی آمریکا (DAO) در تان سون نهات، سایگون را ترک کردند. این روند با مشکلاتی روبرو بود، زیرا بسیاری از آمریکایی‌ها از ترک دوستان و وابستگان ویتنامی خود امتناع می‌کردند.

پیشروی‌های ارتش ویتنام شمالی (PAVN) به سوی سایگون

در تاریخ 8 آوریل، ژنرال دونگ از دفتر سیاسی ویتنام شمالی دستور گرفت تا حملات خود را علیه ویتنام جنوبی تشدید کند. نیروهای او در پیشروی به سوی سایگون، در آنچه به عنوان "عملیات هوشی‌مین" شناخته شد، روز بعد در ژوان لوک با آخرین خط دفاعی ارتش جمهوری ویتنام (ARVN) روبرو شدند. این شهر که توسط لشکر 18 ARVN محافظت می‌شد، یک تقاطع حیاتی در شمال شرقی سایگون بود.

نگوین وان تیو، رئیس جمهور ویتنام جنوبی، به لشکر 18 دستور داد تا به هر قیمتی ژوان لوک را حفظ کنند. این لشکر که از نظر تعداد نفرات به شدت در مضیقه بود، حملات PAVN را برای نزدیک به دو هفته دفع کرد، اما در نهایت شکست خورد.

با سقوط ژوان لوک در 21 آوریل، تیو استعفا داد و آمریکا را به دلیل عدم ارائه کمک نظامی مورد نیاز محکوم کرد. شکست در ژوان لوک عملاً راه را برای نیروهای PAVN باز کرد تا به سوی سایگون پیشروی کنند. با پیشروی نیروها، شهر به محاصره درآمد و تا 27 آوریل، نزدیک به 100000 نفر از نیروهای PAVN در موقعیت قرار گرفتند. در همان روز، موشک‌های PAVN شروع به اصابت به سایگون کردند. دو روز بعد، این موشک‌ها شروع به آسیب رساندن به باندهای فرودگاه تان سون نهات کردند. این حملات موشکی باعث شد ژنرال هومر اسمیت، وابسته نظامی آمریکا، به مارتین توصیه کند که هرگونه تخلیه باید با هلیکوپتر انجام شود.

عملیات باد موافق (Operation Frequent Wind): تخلیه اضطراری سایگون

با توجه به اینکه طرح تخلیه متکی بر استفاده از هواپیماهای ثابت‌بال بود، مارتین از تفنگداران دریایی سفارت خواست تا او را به فرودگاه ببرند تا خسارات را از نزدیک ببیند. پس از رسیدن و مشاهده وضعیت، او مجبور شد با ارزیابی اسمیت موافقت کند. با اطلاع از پیشروی نیروهای PAVN، او در ساعت 10:48 صبح با هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه آمریکا، تماس گرفت و درخواست مجوز برای فعال‌سازی طرح تخلیه "باد موافق" را داد. این درخواست بلافاصله مورد موافقت قرار گرفت و ایستگاه رادیویی آمریکا شروع به پخش مکرر آهنگ "کریسمس سفید" کرد که سیگنالی برای پرسنل آمریکایی بود تا به نقاط تخلیه خود حرکت کنند.

به دلیل آسیب دیدگی باندها، عملیات باد موافق با استفاده از هلیکوپترها، به ویژه CH-53 و CH-46، انجام شد که از مجموعه DAO در تان سون نهات به پرواز درآمدند. آنها پس از ترک فرودگاه، به سمت کشتی‌های آمریکایی در دریای چین جنوبی پرواز کردند. در طول روز، اتوبوس‌ها در سایگون حرکت می‌کردند و آمریکایی‌ها و ویتنامی‌های جنوبی متحد را به مجموعه DAO منتقل می‌کردند. تا شب، بیش از 4300 نفر از طریق تان سون نهات تخلیه شده بودند. اگرچه سفارت آمریکا قرار نبود یک نقطه عزیمت اصلی باشد، اما زمانی که بسیاری در آنجا گیر افتادند و هزاران ویتنامی جنوبی به آنها پیوستند که امیدوار بودند وضعیت پناهندگی دریافت کنند، به یک نقطه عزیمت تبدیل شد.

در نتیجه، پروازها از سفارت در طول روز و تا اواخر شب ادامه داشت. در ساعت 3:45 بامداد 30 آوریل، تخلیه پناهندگان در سفارت متوقف شد، زیرا مارتین دستور مستقیم از رئیس جمهور فورد برای ترک سایگون دریافت کرد. او در ساعت 5:00 بامداد سوار هلیکوپتر شد و به ناو یواس‌اس بلو ریج منتقل شد. اگرچه چند صد پناهنده باقی مانده بودند، تفنگداران دریایی سفارت در ساعت 7:53 بامداد آنجا را ترک کردند. مارتین در حالی که سوار ناو بلو ریج بود، به شدت استدلال کرد که هلیکوپترها به سفارت بازگردند، اما فورد مانع شد. مارتین که ناکام مانده بود، توانست او را متعاقد کند که به کشتی ها اجازه دهد برای چند روز در ساحل بمانند تا پناهگاهی برای کسانی باشند که در حال فرار هستند.

پروازهای عملیات باد موافق با مقاومت کمی از سوی نیروهای PAVN مواجه شد. این نتیجه دستور دفتر سیاسی به دونگ برای خودداری از آتش بود، زیرا آنها معتقد بودند که مداخله در تخلیه باعث مداخله آمریکا خواهد شد. اگرچه تلاش های تخلیه آمریکا به پایان رسیده بود، هلیکوپترها و هواپیماهای ویتنام جنوبی پناهندگان بیشتری را به کشتی های آمریکایی منتقل کردند. هنگامی که این هواپیماها تخلیه می شدند، برای ایجاد فضا برای تازه واردان، به دریا رانده می شدند. پناهندگان بیشتری با قایق به ناوگان رسیدند.

پایان جنگ ویتنام: سقوط سایگون و تسلیم ویتنام جنوبی

در پی بمباران شهر در 29 آوریل، ژنرال دونگ در ساعات اولیه روز بعد حمله را آغاز کرد. نیروهای PAVN به رهبری لشکر 324 به سایگون یورش بردند و به سرعت برای تصرف تاسیسات کلیدی و نقاط استراتژیک اطراف شهر اقدام کردند. رئیس‌جمهور تازه منصوب‌شده، دوانگ ون مینه، که قادر به مقاومت نبود، در ساعت 10:24 صبح دستور تسلیم نیروهای ARVN را صادر کرد و به دنبال تحویل مسالمت‌آمیز شهر بود.

نیروهای دونگ که علاقه‌ای به پذیرش تسلیم مینه نداشتند، با ورود تانک‌ها به دروازه‌های کاخ استقلال و برافراشتن پرچم ویتنام شمالی در ساعت 11:30 صبح، فتح خود را تکمیل کردند. سرهنگ بویی تین پس از ورود به کاخ، مینه و کابینه‌اش را در حال انتظار یافت. وقتی مینه اظهار داشت که می‌خواهد قدرت را منتقل کند، تین پاسخ داد: "هیچ سوالی در مورد انتقال قدرت شما وجود ندارد. قدرت شما فروپاشیده است. شما نمی‌توانید چیزی را که ندارید واگذار کنید." مینه که کاملاً شکست خورده بود، در ساعت 3:30 بعدازظهر اعلام کرد که دولت ویتنام جنوبی به طور کامل منحل شده است. با این اعلامیه، جنگ ویتنام به طور موثر به پایان رسید.