نبرد سالامیس: چگونه یونانیان در جنگ‌های ایران پیروز شدند؟
نبرد سالامیس، یکی از نبردهای دریایی سرنوشت‌ساز در تاریخ، در سپتامبر سال 480 قبل از میلاد و در جریان جنگ‌های ایران و یونان (499 تا 449 قبل از میلاد) رخ داد. در این نبرد، ناوگان یونانی با وجود برتری عددی ناوگان ایران، موفق شد دشمن خود را شکست دهد.
در این جنگ، یونانیان به سمت جنوب عقب رانده شده و شهر آتن به تصرف ایرانیان درآمد. اما یونانیان با سازماندهی مجدد، ناوگان ایران را به آب‌های باریک اطراف سالامیس کشاندند، جایی که برتری عددی ایرانیان بی‌اثر شد.
در نبرد سختی که درگرفت، یونانیان ضربات سنگینی به دشمن وارد کردند و آنها را مجبور به فرار کردند. از آنجایی که ایرانیان قادر به تامین تدارکات ارتش خود از طریق دریا نبودند، مجبور به عقب‌نشینی به سمت شمال شدند. این پیروزی نقش مهمی در سرنوشت جنگ‌های ایران و یونان ایفا کرد و زمینه را برای پیروزی‌های بعدی یونانیان فراهم ساخت.
حمله ایران به یونان
در تابستان 480 قبل از میلاد، ارتش ایران به رهبری خشایارشای اول به یونان حمله کرد. این تهاجم با مقاومت ائتلافی از شهرهای یونانی مواجه شد. ایرانیان در پیشروی به سمت جنوب یونان، از پشتیبانی یک ناوگان بزرگ دریایی برخوردار بودند.
در ماه اوت، ارتش ایران در گذرگاه ترموپیل با نیروهای یونانی درگیر شد، در حالی که ناوگان آنها در تنگه آرتمیسیوم با ناوگان متحدین روبرو شد. با وجود مقاومت قهرمانانه، یونانیان در نبرد ترموپیل شکست خوردند و این امر ناوگان آنها را مجبور به عقب‌نشینی به سمت جنوب برای کمک به تخلیه آتن کرد. ناوگان یونانی پس از کمک به این عملیات، به بنادر سالامیس نقل مکان کرد.
سقوط آتن
خشایارشاه با پیشروی در مناطق بوئوتیا و آتیکا، به شهرهایی که مقاومت می‌کردند حمله کرد و آنها را به آتش کشید و سپس آتن را به اشغال خود درآورد.
ارتش یونان، برای ادامه مقاومت، یک موقعیت مستحکم جدید در تنگه کورینت ایجاد کرد تا از پلوپونز محافظت کند. با وجود استحکام این موقعیت، اگر ایرانیان نیروهای خود را سوار کشتی می‌کردند و از آب‌های خلیج سارونیک عبور می‌کردند، به راحتی می‌توانستند آن را دور بزنند. برای جلوگیری از این اتفاق، برخی از رهبران متحدین پیشنهاد کردند که ناوگان به تنگه منتقل شود. اما تمیستوکلس، رهبر آتنی، با وجود این تهدید، استدلال کرد که باید در سالامیس بمانند.
ناامیدی در سالامیس
تمیستوکلس، با ذهنیتی تهاجمی، به خوبی درک می‌کرد که ناوگان کوچکتر یونان می‌تواند با نبرد در آب‌های محدود اطراف جزیره، مزیت عددی ایرانیان را خنثی کند. از آنجایی که نیروی دریایی آتن بخش اعظم ناوگان متحدین را تشکیل می‌داد، او توانست با موفقیت برای ماندن در سالامیس لابی کند.
خشایارشاه نیز که نیاز داشت قبل از پیشروی، تکلیف ناوگان یونان را مشخص کند، در ابتدا به دنبال اجتناب از نبرد در آب‌های باریک اطراف جزیره بود.
حیله یونانی
خشایارشاه که از اختلاف بین یونانیان آگاه بود، شروع به انتقال نیرو به سمت تنگه کرد به این امید که نیروهای اهل پلوپونز برای دفاع از سرزمین‌های خود، تمیستوکلس را ترک کنند. اما این نقشه هم با شکست مواجه شد و ناوگان یونان در جای خود باقی ماند.
تمیستوکلس برای تقویت این باور که متحدین در حال از هم پاشیدن هستند، نقشه‌ای زیرکانه را آغاز کرد. او با فرستادن خدمتکاری نزد خشایارشاه ادعا کرد که به آتنی‌ها ظلم شده و آنها می‌خواهند طرف خود را تغییر دهند. او همچنین اظهار داشت که اهالی پلوپونز قصد دارند همان شب آنجا را ترک کنند. خشایارشاه با باور این اطلاعات، دستور داد ناوگانش تنگه سالامیس و تنگه مگارا در غرب را مسدود کند.
حرکت به سوی نبرد
در حالی که یک نیروی مصری برای پوشش کانال مگارا حرکت کرد، بیشتر ناوگان ایران در نزدیکی تنگه سالامیس مستقر شدند. علاوه بر این، یک نیروی کوچک پیاده نظام به جزیره پسیتالیا منتقل شد.
خشایارشاه تخت خود را بر دامنه کوه ایگالئوس قرار داد و برای تماشای نبرد قریب‌الوقوع آماده شد. در حالی که شب بدون حادثه سپری شد، صبح روز بعد گروهی از کشتی‌های جنگی کورینتی در حال حرکت به سمت شمال غربی و دور شدن از تنگه مشاهده شدند.
ناوگان و فرماندهان
یونانیان
- تمیستوکلس
- اوریبیادس
- 366-378 کشتی
ایرانیان
- خشایارشاه
- آرتمیسیا
- آریابیگنس
- 600-800 کشتی
آغاز نبرد
ایرانیان که معتقد بودند ناوگان متحدین در حال از هم پاشیدن است، به سمت تنگه حرکت کردند. فنیقی‌ها در سمت راست، یونانی‌های ایونی در سمت چپ و سایر نیروها در مرکز قرار داشتند. آرایش ناوگان ایران که در سه ردیف شکل گرفته بود، با ورود به آب‌های محدود تنگه، شروع به از هم پاشیدن کرد.
در مقابل آنها، ناوگان متحدین با آتنی‌ها در سمت چپ، اسپارتی‌ها در سمت راست و سایر کشتی‌های متحدین در مرکز مستقر شده بودند. با نزدیک شدن ایرانیان، یونانیان به آرامی کشتی‌های سه ردیفه خود را به عقب راندند و دشمن را به آب‌های تنگ کشاندند و تا وزش باد و جزر و مد صبحگاهی وقت خریدند.
پیروزی یونانیان
یونانیان با چرخشی ناگهانی به سرعت به حالت تهاجمی درآمدند. ردیف اول کشتی‌های سه ردیفه ایرانی عقب رانده شده و به ردیف‌های دوم و سوم برخورد کردند که باعث درهم‌ریختگی و فروپاشی بیشتر سازماندهی آنها شد. علاوه بر این، آغاز یک موج فزاینده، مانور دادن را برای کشتی‌های سنگین ایرانی دشوار کرد.
در سمت چپ یونانیان، دریاسالار ایرانی، آریابیگنس، در اوایل نبرد کشته شد و فنیقی‌ها را تا حد زیادی بدون رهبر رها کرد. با شدت گرفتن نبرد، فنیقی‌ها اولین کسانی بودند که شکست خوردند و فرار کردند. آتنی‌ها با استفاده از این شکاف، جناح ایرانی را دور زدند.
در مرکز، گروهی از کشتی‌های یونانی موفق شدند از خطوط ایرانی عبور کرده و ناوگان آنها را به دو قسمت تقسیم کنند. وضعیت برای ایرانیان در طول روز بدتر شد و یونانیان ایونی آخرین کسانی بودند که فرار کردند. ناوگان ایران که به شدت شکست خورده بود، در حالی که یونانیان آنها را تعقیب می‌کردند، به سمت فالروم عقب‌نشینی کرد. در این عقب‌نشینی، ملکه آرتمیسیا هالیکارناسوس برای فرار، به یک کشتی خودی کوبید. خشایارشاه که از دور نظاره‌گر بود، تصور کرد که او یک کشتی یونانی را غرق کرده و بنا به روایات گفت: "مردان من زن شده‌اند و زنانم مرد."
پیامدها
تلفات نبرد سالامیس به طور قطع مشخص نیست، اما تخمین زده می‌شود که یونانیان حدود 40 کشتی و ایرانیان حدود 200 کشتی را از دست داده باشند. با پیروزی در نبرد دریایی، تفنگداران دریایی یونانی عبور کرده و نیروهای ایرانی مستقر در پسیتالیا را از بین بردند. خشایارشاه که ناوگانش تا حد زیادی متلاشی شده بود، دستور داد آن را به سمت شمال ببرند تا از هلسپونت محافظت کند.
از آنجایی که ناوگان برای تأمین تدارکات ارتشش ضروری بود، رهبر ایرانی نیز مجبور شد با بیشتر نیروهایش عقب‌نشینی کند. او با این قصد که سال بعد فتح یونان را به پایان برساند، ارتش قابل توجهی را در منطقه تحت فرماندهی مردونیوس باقی گذاشت. پیروزی سالامیس که نقطه عطفی کلیدی در جنگ‌های ایران و یونان بود، سال بعد با شکست مردونیوس توسط یونانیان در نبرد پلاته تکمیل شد.
