نمونه گیری هدفمند چیست؟ تعریف و انواع

نمونه گیری یکی از مراحل حیاتی در تحقیقات با هدف جمع آوری داده های معتبر و قابل اطمینان است. یکی از متداول ترین روش های نمونه گیری، نمونه گیری هدفمند است که در آن نمونه ها بر اساس ویژگی های خاص و اهداف تحقیق انتخاب می شوند. این روش به محققان کمک می کند تا به سرعت به نمونه های هدفمند دست یابند و insight (بینش) های عمیق تری در مورد پدیده های خاص به دست آورند. در این مقاله به معرفی انواع مختلف نمونه گیری هدفمند و کاربردهای آن در مطالعات مختلف خواهیم پرداخت.

نمونه گیری حداکثر تنوع/غیرهمگن

نمونه گیری حداکثر تنوع، که به عنوان نمونه گیری غیرهمگن نیز شناخته می شود، فرآیندی است که با هدف فراهم کردن دامنه ای وسیع از موارد مرتبط به یک پدیده یا رویداد خاص انتخاب می شود. هدف از طراحی این نوع نمونه گیری، دستیابی به بینش های عمیق تر و جامع تر در مورد موضوع مورد بررسی است.

برای مثال، در هنگام انجام یک نظر سنجی خیابانی درباره یک موضوع خاص، محقق ممکن است بخواهد با انواع مختلفی از افراد صحبت کند تا دیدگاه های متفاوت جامعه را به تصویر بکشد. این نوع نمونه گیری به محققان این امکان را می دهد که تنوع فکری و تجربه ای افراد را مورد بررسی قرار دهند و بتوانند الگوهای رفتاری و نگرش های گوناگون را شناسایی کنند.

به طور کلی، نمونه گیری حداکثر تنوع در مواقعی که هدف درک عمیق تر و توسعه بینش های غنی در موضوعاتی با مرزبندی های پیچیده و چندبعدی است، بسیار مفید واقع می شود. این روش به ویژه در زمینه های اجتماعی و انسانی می تواند در تقویت فهم ما از پدیده ها و چالش های مختلف مؤثر باشد.

نمونه گیری همگن

نمونه گیری همگن، به فرایند انتخاب نمونه هایی اطلاق می شود که دارای ویژگی های مشترک یا مجموعه ای از ویژگی ها هستند. این نوع نمونه گیری برای مواقعی مناسب است که محقق می خواهد تا به درک عمیق تری از یک مشخصه خاص در یک گروه معین بپردازد.

به عنوان مثال، در یک مطالعه ای که هدف آن بررسی تأثیرات نژاد بر دیدگاه های اجتماعی است، ممکن است محقق تنها با افرادی از یک قوم خاص صحبت کند. به عنوان نمونه، اگر پژوهشگران بخواهند بفهمند که معنی "سفیدی" برای سفیدپوستان چیست، آن ها نظر سفیدپوستان را در این زمینه جویا می شوند. در اینجا، نمونه گیری بر اساس نژاد انجام شده و به دلیل همگنی افراد، نتایج به طور خاص به این گروه خاص مربوط می شود.

نمونه گیری همگن می تواند به محققان کمک کند تا بینش های دقیق تری از الگوهای خاص رفتاری یا نگرشی در میان یک گروه خاص به دست آورند. این نوع نمونه گیری معمولاً در مطالعاتی که نیاز به بررسی عمیق یک موضوع خاص دارند، به کار می رود و می تواند نتیجه گیری های قوت بخشی ارائه دهد که در آن ممکن است تفاوت های موجود در گروه های متنوع نیز نادیده گرفته شوند.

نمونه گیری موردی

نمونه گیری موردی یک نوع نمونه گیری هدفمند است که در آن پژوهشگران به بررسی پدیده ها یا روندها با تمرکز بر اعضای "عادی" یا "متوسط" یک جمعیت می پردازند. این نوع نمونه گیری به محققان این امکان را می دهد تا با بررسی نمونه ای از افراد که نمایانگر ویژگی های عمومی جمعیت تحت مطالعه هستند، نتایج معتبر و قابل تعمیم به جمعیت بزرگتر را به دست آورند.

به طور مثال، اگر یک پژوهشگر بخواهد بررسی کند که چگونه یک نوع برنامه آموزشی بر روی عملکرد تحصیلی دانش آموزان تأثیر می گذارد، ممکن است بر روی اعضای متوسط جمعیت دانش آموزان تمرکز کند. این به او امکان می دهد تا تأثیرات عمومی این برنامه را شناسایی کند و تجزیه و تحلیل دقیق تری ارائه دهد که می تواند به بهبود روش های آموزشی کمک کند.

استفاده از نمونه گیری موردی به محققان اجازه می دهد تا از تعداد کمتری از نمونه ها، اطلاعات ارزشمندی استخراج کنند که نشان دهنده وضعیت عمومی جامعه باشد. این نوع روش معمولاً در پژوهش هایی که به دنبال شناسایی و تحلیل الگوهای کلی و عادی در رفتار یا اعتقادات گروه های بزرگتر هستند، به کار می رود و می تواند به ارائه توصیه ها و تصمیمات اساسی برای سیاست گذاری یا بهبود خدمات منجر شود.

نمونه گیری مورد افراطی/انحرافی

نمونه گیری مورد افراطی یا انحرافی به فرایند انتخاب نمونه هایی اطلاق می شود که از الگوهای رایج یا عمومی انحراف دارند. این نوع نمونه گیری معمولاً زمانی استفاده می شود که محققان می خواهند به بررسی موارد نادر یا غیرمعمول بپردازند تا بتوانند به فهم بهتری از رفتارها یا پدیده های خاص دست یابند.

برای مثال، اگر پژوهشگری بخواهد رابطه ای بین عادات مطالعه و موفقیت تحصیلی بالا را بررسی کند، او ممکن است بر روی دانش آموزانی تمرکز کند که به عنوان "دانش آموزان موفق" شناخته می شوند. این دانش آموزان به دلیل داشتن عملکرد برتری در مدارس، معمولاً ویژگی های خاصی دارند که می تواند به درک بهتر شرایط و عوامل مؤثر در موفقیت های تحصیلی کمک کند.

با تحلیل موارد افراطی یا انحرافی، پژوهشگران می توانند الگوهای رفتاری را شناسایی کنند که ممکن است در دیگر اعضای جمعیت به وضوح دیده نشود. این نوع از نمونه گیری به ویژه به محققان کمک می کند تا بینش های جدیدی درباره مسائل پیچیده به دست آورند، و به آن ها امکان می دهد تا دریابند چه عواملی ممکن است باعث انحراف از الگوهای عمومی شود. در نتیجه، نمونه گیری مورد افراطی/انحرافی می تواند به درک عمیق تری از رفتارهای انسانی و تطبیق آن ها با وضعیت های خاص منجر شود.

نمونه گیری مورد بحرانی

نمونه گیری مورد بحرانی نوعی از نمونه گیری هدفمند است که در آن محقق تنها یک مورد خاص را برای مطالعه انتخاب می کند، زیرا انتظار دارد که بررسی آن مورد به بینش های مهم و قابل تعمیم به دیگر موارد مشابه منجر شود. این روش به محققان اجازه می دهد تا با تمرکز بر یک نمونه خاص، به اهمیت و پیچیدگی مسائل اجتماعی، فرهنگی یا اقتصادی پی ببرند.

به عنوان مثال، زمانی که سوسیولوژیست C.J. Pascoe تصمیم به مطالعه هویت جنسی و جنسیتی در میان دانش آموزان دبیرستانی می گیرد، او ممکن است یک دبیرستان مشخص را انتخاب کند که از نظر جمعیت و درآمد خانوار متوسط باشد. این انتخاب به او این امکان را می دهد تا یافته های خود را به سایر مدارس مشابه تعمیم دهد و از این طریق به درکی کلی تر از موضوعاتی که به بررسی آن پرداخته است، دست یابد.

نمونه گیری مورد بحرانی به ویژه در مطالعاتی که به دنبال پاسخ به سوالات کلیدی یا درک بهتری از دلایل یا پیامدهای خاصی هستند، بسیار مفید است. این روش همچنین می تواند به محققان کمک کند تا الگوهای عمومی و روندهای اجتماعی را با توجه به یک مورد خاص شناسایی کنند، و بدین ترتیب، نتایج خود را در زمینه های گسترده تری تجزیه و تحلیل نمایند. در نهایت، این نوع نمونه گیری می تواند تاثیر عمیق تری در فرآیند تصمیم گیری و سیاست گذاری داشته باشد.

نمونه گیری کل جمعیت

نمونه گیری کل جمعیت به فرآیند انتخاب تمام اعضای یک جمعیت که دارای یک یا چند ویژگی مشترک هستند، اطلاق می شود. این نوع نمونه گیری معمولاً در زمانی به کار می رود که پژوهشگر می خواهد تمام اطلاعات موجود درباره یک گروه خاص یا پدیده را بدون هیچ گونه انتساب و با در نظر گرفتن همۀ ابعاد آن جمع آوری کند.

به عنوان مثال، هنگامی که محققان در حال انجام یک مطالعه بر روی تأثیرات یک بیماری خاص بر روی یک جامعه می باشند، ممکن است تصمیم بگیرند که کل جمعیت را شامل تمام افرادی که به آن بیماری مبتلا هستند، مورد بررسی قرار دهند. این امر به آن ها این امکان را می دهد تا تمامی جنبه های بیماری را برای درک بهتر آن مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.

نمونه گیری کل جمعیت می تواند منجر به فراهم شدن یک نمای کامل و جامع از ویژگی ها، رفتارها و نگرش های افراد تشکیل دهنده آن جمعیت باشد. این نوع نمونه گیری در مطالعات اجتماعی و پزشکی بسیار رایج است و به پژوهشگران کمک می کند تا نتایج دقیقی درباره تأثیرات یک پدیده بر فرد یا جامعه ارائه دهند. بنابراین، نمونه گیری کل جمعیت به یکی از ابزارهای مهم در تحقیقاتی تبدیل شده است که به نیاز به درک تغییرات و الگوهای کلی در سطح بزرگ تر جامعه پاسخ می دهد.

نمونه گیری کارشناسی

نمونه گیری کارشناسی نوعی از نمونه گیری هدفمند است که در آن محقق برای گردآوری داده ها به دنبال دریافت نظرات و اطلاعات از افرادی است که دارای تخصص و دانش عمیق در یک زمینه خاص هستند. این روش معمولاً در مراحل اولیه یک پژوهش به کار می رود، زمانی که محقق به دنبال درک عمیق تری از موضوع مورد مطالعه و شکل دهی به سوالات و طراحی تحقیق خود است.

به عنوان مثال، اگر پژوهشگری در حال بررسی یک پدیده جدید مانند تاثیرات اجتماعی شبکه های اجتماعی بر روابط انسانی باشد، او ممکن است با کارشناسانی که در زمینه علوم اجتماعی، روانشناسی یا فناوری اطلاعات تخصص دارند، مشورت کند. نظرات این کارشناسان می تواند به محقق کمک کند تا بینش های ارزشمندی درباره چالش ها و فرصت های موجود در این حوزه به دست آورد.

استفاده از نمونه گیری کارشناسی به پژوهشگران این امکان را می دهد که پرسش های تحقیق خود را بر اساس دانشی که از کارشناسان به دست آورده اند، تقویت کرده و ساختار تحقیق خود را بهبود بخشند. این نوع نمونه گیری اغلب به ویژه در مباحث نوظهور و چندبخشی اهمیت پیدا می کند، جایی که ترکیب دیدگاه های مختلف از زمینه های مرتبط می تواند به درک عمیق تر و جامع تری از مسئله کمک نماید.