سلسله‌های پادشاهی چین: از عصر مفرغ تا سقوط امپراتوری

باستان‌شناسی چین باستان، دریچه‌ای به سوی رویدادهای تاریخی است که به چهار و نیم هزاره پیش، یعنی حدود 2500 سال قبل از میلاد باز می‌گردد. در تاریخ چین، مرسوم است که وقایع را بر اساس سلسله پادشاهی (Dynasty) که حکمرانان باستانی آن دوره به آن تعلق داشتند، نام‌گذاری کنیم. سلسله پادشاهی عموماً به معنای جانشینی حاکمان از یک خاندان یا خانواده است، اگرچه تعریف خانواده ممکن است از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت باشد.

این شیوه نام‌گذاری تنها مختص تاریخ باستان نیست، زیرا آخرین سلسله، یعنی سلسله چینگ، در قرن بیستم میلادی به پایان رسید. همچنین، این روش فقط مختص چین نیست. مصر باستان نیز تمدنی طولانی بود که برای تاریخ‌گذاری رویدادها از سلسله‌ها و پادشاهی‌ها استفاده می‌کردیم.

نکات کلیدی در تاریخ سلسله‌های چین

• سلسله‌های پادشاهی در چین با سلسله شیا در عصر مفرغ آغاز شدند و با سلسله چینگ در سال 1911 به پایان رسیدند.
• چین دوره‌های طولانی حکومت توسط خانواده‌های قدرتمند را تجربه کرد، که اغلب با دوره‌های آشوب و هرج و مرج در این بین همراه بود.
• دوره‌های مهم شامل سلسله ژو، شناخته شده برای فلسفه، و سلسله هان، که یک دولت پایدار را ایجاد کرد، می‌شود.

چین سلسله‌ای چیست؟

سرزمین چین امروزی، قدمتی دو میلیون ساله در سکونت انسان دارد. اولین سکونتگاه انسانی در چین، نیوهان، محوطه‌ای مربوط به انسان راست‌قامت (Homo erectus) در استان هبی در شمال چین است. دوران طولانی پارینه‌سنگی حدود 10,000 سال پیش به پایان رسید و پس از آن دوره‌های نوسنگی و مس‌سنگی فرا رسیدند که حدود 2,000 سال پیش خاتمه یافتند. چین سلسله‌ای، دوره‌ای است که خانواده‌های قدرتمند بر بخش اعظم چین حکومت می‌کردند و به طور سنتی، آغاز آن با سلسله شیا در عصر مفرغ مشخص می‌شود.

مانند گاه‌شماری مصر باستان، که «پادشاهی‌ها» با دوره‌های میانی در هم تنیده شده‌اند، چین سلسله‌ای نیز با چالش‌های مختلفی روبرو شد که منجر به دوره‌های آشفته و تغییر قدرت شد. این دوره‌ها با عناوینی مانند "شش سلسله" یا "پنج سلسله" شناخته می‌شوند. این برچسب‌های توصیفی مشابه "سال شش امپراتور" و "سال پنج امپراتور" در روم باستان هستند. به عنوان مثال، ممکن است سلسله شیا و سلسله شانگ به طور همزمان وجود داشته باشند، نه اینکه یکی پس از دیگری بیایند.

سلسله چین آغاز دوره امپراتوری است، در حالی که سلسله سویی آغاز دوره‌ای است که به عنوان چین امپراتوری کلاسیک شناخته می‌شود.

گاه‌شماری سلسله‌های پادشاهی چین

در زیر، گاه‌شماری مختصری از سلسله‌های پادشاهی چین ارائه شده است:

سلسله‌های عصر مفرغ

• شیا (2070–1600 قبل از میلاد)
• ارلیتو (1900–1500 قبل از میلاد)
• شانگ (1600–1046 قبل از میلاد)
• ژو (1046–256 قبل از میلاد)

دوره امپراتوری اولیه

• چین (221–207 قبل از میلاد)
• هان (206 قبل از میلاد–8 پس از میلاد)
• شین (8–23 پس از میلاد)
• سه امپراتوری (200–280 پس از میلاد)
• شش سلسله (222–589 پس از میلاد)
• سلسله‌های جنوبی و شمالی (586–589 پس از میلاد)

دوره امپراتوری متاخر

• سویی (581–618 پس از میلاد)
• تانگ (618–907)
• پنج سلسله (907–960)
• ده پادشاهی (902–979)
• سونگ (960–1279)
• یوان (1271–1568)
• مینگ (1568–1644)
• چینگ (1641–1911)

سلسله شیا (Hsia): آغاز عصر مفرغ در چین

سلسله شیا، که در عصر مفرغ شکوفا شد، گمان می‌رود از حدود 2070 تا 1600 قبل از میلاد دوام داشته است. این نخستین سلسله پادشاهی در تاریخ چین است که عمدتاً از طریق افسانه‌ها شناخته می‌شود، زیرا هیچ سند مکتوبی از آن دوران به دست نیامده است. بیشتر اطلاعاتی که از آن زمان در دسترس است، از نوشته‌های باستانی مانند "Records of the Grand Historian" و "Bamboo Annals" گرفته شده است. از آنجایی که این متون هزاران سال پس از سقوط سلسله شیا نوشته شده‌اند، بیشتر مورخان گمان می‌کردند که سلسله شیا یک افسانه است. با این حال، در سال 1959، حفاری‌های باستان‌شناسی شواهدی از واقعیت تاریخی آن ارائه داد.

سلسله شانگ (Shang Dynasty)

سلسله شانگ، که با نام سلسله یین نیز شناخته می‌شود، گمان می‌رود از 1600 تا 1100 قبل از میلاد بر چین حکومت کرده باشد. تانگ بزرگ این سلسله را بنیان نهاد و پادشاه ژو آخرین حاکم آن بود. گفته می‌شود که این سلسله شامل 31 پادشاه و هفت پایتخت بوده است. اسناد مکتوب به جا مانده از سلسله شانگ شامل استخوان‌های پیشگویی است. این اسناد، نوشته‌های اولیه چینی با جوهر بر روی پوست لاک‌پشت و استخوان‌های گاو هستند که از محوطه‌های باستان‌شناسی به دست آمده‌اند. این اسناد با خطوط اولیه چینی بر روی پوست و استخوان حیوانات نگهداری می‌شدند و قدمت آن‌ها به حدود 1500 قبل از میلاد بازمی‌گردد.

سلسله ژو (Chou/Zhou Dynasty): طولانی‌ترین دوران حکمرانی در چین

سلسله ژو از حدود 1027 تا حدود 221 قبل از میلاد بر چین حکومت کرد. این سلسله، طولانی‌ترین دوره حکمرانی در تاریخ چین را به خود اختصاص داده است. این سلسله با پادشاه ون (جی چانگ) و ژو وووانگ (جی فا) آغاز شد که به عنوان حاکمان ایده‌آل، حامیان هنر و نوادگان امپراتور زرد شناخته می‌شدند. دوره ژو به زیرشاخه‌های زیر تقسیم می‌شود:

• ژو غربی (1027–771 قبل از میلاد)
• ژو شرقی (770–221 قبل از میلاد)
  • 770–476 قبل از میلاد—دوره بهار و پاییز
  • 475–221 قبل از میلاد—دوره دولت‌های جنگنده

بهار و پاییز و دوره دولت‌های جنگنده

در قرن هشتم قبل از میلاد، رهبری متمرکز در چین در حال فروپاشی بود. بین سال‌های 722 تا 221 قبل از میلاد، دولت‌شهرهای مختلف با سلسله ژو در جنگ بودند. برخی از آنها خود را به عنوان نهادهای فئودالی مستقل تثبیت کردند. در طی این دوره بود که جنبش‌های مذهبی و فلسفی کنفوسیوسیسم و تائوئیسم توسعه یافتند. این دوران، بستری برای تحولات فکری و فلسفی عظیمی در تاریخ چین بود.

سلسله چین (Qin Dynasty)

سلسله چین (احتمالاً منشأ نام "China") در دوره دولت‌های جنگنده وجود داشت و به عنوان یک سلسله (221–206/207 قبل از میلاد) به قدرت رسید، زمانی که اولین امپراتور، شی هوانگدی (Shih Huang-ti)، برای اولین بار در تاریخ، چین را متحد کرد. امپراتور چین مسئول آغاز ساخت دیوار بزرگ چین است و مقبره شگفت‌انگیز او با ارتشی از سربازان سفالی در اندازه واقعی پر شده بود.

سلسله چین آغاز دوره امپراتوری است که نسبتاً اخیراً، در سال 1912، به پایان رسید.

سلسله هان (Han Dynasty)

سلسله هان معمولاً به دو دوره تقسیم می‌شود: دوره اولیه، سلسله هان غربی، از 206 قبل از میلاد تا 8/9 پس از میلاد، و دوره بعدی، سلسله هان شرقی، از 25 تا 220 پس از میلاد. این سلسله توسط لیو بانگ (امپراتور گائو) تأسیس شد که افراط‌کاری‌های سلسله چین را تعدیل کرد. گائو دولت متمرکز را حفظ کرد و یک دیوان‌سالاری پایدار را بر اساس عقل و دانش به جای تولد اشرافی ایجاد کرد.

شش سلسله (Six Dynasties)

دوره پرآشوب شش سلسله در چین باستان از پایان سلسله هان در سال 220 پس از میلاد تا فتح جنوب چین توسط سلسله سویی در سال 589 به طول انجامید. شش سلسله‌ای که در طی سه و نیم قرن قدرت را در دست داشتند عبارت بودند از:

• وو (222–280)
• جین شرقی (317–420)
• لیو-سونگ (420–479)
• چی جنوبی (479–502)
• لیانگ جنوبی (502–557)
• چن جنوبی (557–589)

سلسله سویی (Sui Dynasty)

سلسله سویی، یک سلسله کوتاه مدت بود که از 581 تا 618 پس از میلاد حکومت کرد و پایتخت آن در داکسینگ (Daxing) قرار داشت که امروزه به نام شی‌آن (Xi'an) شناخته می‌شود.

سلسله تانگ (Tang Dynasty)

سلسله تانگ، که پس از سلسله سویی و پیش از سلسله سونگ قرار داشت، یک دوره طلایی بود که از سال 618 تا 907 به طول انجامید و به عنوان نقطه اوج تمدن چین در نظر گرفته می‌شود. این دوره شاهد شکوفایی هنر، فرهنگ و تجارت بود.

پنج سلسله (5 Dynasties)

پنج سلسله‌ای که پس از تانگ بر سر کار آمدند، بسیار کوتاه مدت بودند و شامل موارد زیر بودند:

• سلسله لیانگ بعدی (907–923)
• سلسله تانگ بعدی (923–936)
• سلسله جین بعدی (936–947)
• سلسله هان بعدی (947–951 یا 982)
• سلسله ژو بعدی (951–960)

سلسله سونگ و سایر سلسله‌ها (Song Dynasty etc.)

آشفتگی دوره پنج سلسله با ظهور سلسله سونگ (960–1279) به پایان رسید. سایر سلسله‌های باقی‌مانده از دوره امپراتوری که به دوران مدرن منتهی شدند عبارتند از:

• سلسله یوان (1271–1368)
• سلسله مینگ (1368–1644)
• سلسله چینگ (1644–1911)