پروتستان: ریشه نام و داستان شکل‌گیری این مذهب اعتراضی

پروتستان به پیروان شاخه‌های مختلف پروتستانتیسم اطلاق می‌شود؛ جریانی در مسیحیت که در دوران اصلاحات قرن شانزدهم میلادی شکل گرفت و به سرعت در اروپا و سپس سراسر جهان گسترش یافت. نام "پروتستان" از همان قرن شانزدهم رایج شد و معنای آن، برخلاف بسیاری از اصطلاحات تاریخی، چندان پیچیده نیست: ریشه آن در واژه "اعتراض" (Protest) نهفته است. به بیان ساده، پروتستان بودن، یعنی معترض بودن.

ریشه‌یابی نام "پروتستان"

در سال ۱۵۱۷، مارتین لوتر، الهیدان، علیه کلیسای لاتین مستقر در اروپا در مورد مسئله‌ی بخشش‌نامه‌ها سخنرانی کرد. پیش از او نیز منتقدان بسیاری به کلیسای کاتولیک وجود داشتند که همگی به سادگی توسط ساختار مرکزی و یکپارچه کلیسا سرکوب می‌شدند. برخی از آن‌ها سوزانده شدند، و لوتر با آغاز یک جنگ آشکار، با سرنوشت مشابهی روبرو شد. اما خشم از جنبه‌های گوناگون کلیسایی که فاسد و رشوه خوار تلقی می‌شد، رو به افزایش بود. هنگامی که لوتر تزهای خود را بر در کلیسا کوبید (روشی مرسوم برای آغاز یک مناظره)، متوجه شد که می‌تواند حامیانی قدرتمند برای محافظت از خود به دست آورد.

همزمان با تصمیم‌گیری پاپ در مورد بهترین روش برای مقابله با لوتر، این الهیدان و همکارانش به طور موثری شکل جدیدی از مذهب مسیحی را در مجموعه‌ای از نوشته‌ها پدید آوردند که هیجان‌انگیز، پرشور و انقلابی بودند. این شکل جدید (یا به بیان دقیق‌تر، اشکال جدید) توسط بسیاری از شاهزادگان و شهرهای امپراتوری آلمان پذیرفته شد. مناظره‌ای درگرفت که یک طرف آن پاپ، امپراتور و دولت‌های کاتولیک و طرف دیگر آن اعضای کلیسای جدید بودند. این مناظره گاهی شامل بحث‌های واقعی به معنای سنتی آن بود، که در آن افراد می‌ایستادند، دیدگاه‌های خود را بیان می‌کردند و به شخص دیگری اجازه می‌دادند تا صحبت کند، و گاهی نیز شامل استفاده از سلاح‌های تیز بود. دامنه‌ی این بحث تمام اروپا و فراتر از آن را فرا گرفت.

در سال ۱۵۲۶، جلسه‌ای از رایشتاگ (در عمل، نوعی پارلمان امپراتوری آلمان) "مصوبه‌ی ۲۷ اوت" را صادر کرد که بر اساس آن، هر دولت جداگانه در داخل امپراتوری می‌توانست تصمیم بگیرد که از کدام مذهب پیروی کند. اگر این مصوبه دوام می‌آورد، پیروزی بزرگی برای آزادی مذهبی به شمار می‌رفت. با این حال، رایشتاگ جدیدی که در سال ۱۵۲۹ تشکیل شد، با لوتری‌ها چندان موافق نبود و امپراتور مصوبه را لغو کرد. در پاسخ، پیروان کلیسای جدید "اعتراض‌نامه‌ای" را صادر کردند که در ۱۹ آوریل به لغو مصوبه اعتراض می‌کرد.

علی‌رغم اختلافات در الهیات، شهرهای جنوب آلمان که با اصلاح‌طلب سوئیسی، زوینگلی همسو بودند، به همراه سایر قدرت‌های آلمانی پیرو لوتر، برای امضای اعتراض‌نامه متحد شدند. به این ترتیب، آن‌ها به عنوان "پروتستان" شناخته شدند، یعنی کسانی که اعتراض می‌کنند. تنوعات بسیاری در اندیشه‌های اصلاح‌شده در پروتستانتیسم وجود خواهد داشت، اما این اصطلاح برای گروه و مفهوم کلی باقی ماند. لوتر (به طرز شگفت‌انگیزی، با توجه به آنچه در گذشته برای شورشیان اتفاق افتاده بود) توانست به جای کشته شدن، زنده بماند و پیشرفت کند. کلیسای پروتستان چنان محکم استقرار یافت که هیچ نشانه‌ای از ناپدید شدن نشان نمی‌دهد. با این حال، در این مسیر جنگ‌ها و خونریزی‌های بسیاری رخ داد، از جمله جنگ سی ساله که به اندازه درگیری‌های قرن بیست و یکم برای آلمان ویرانگر تلقی شده است.