نظام سرمایه‌داری (کپیتالیسم) چیست؟ نگاهی اجمالی به این نظام اقتصادی
سرمایه‌داری، نظام اقتصادی غالب در جهان امروز، در قرون شانزدهم و هفدهم میلادی در اروپا ریشه دواند. در این نظام، شرکت‌های خصوصی، نه دولت، زمام تجارت و صنعت را در دست می‌گیرند. سرمایه‌داری بر پایه مفهوم "سرمایه" استوار است؛ یعنی مالکیت و کنترل ابزارهای تولید در اختیار کسانی است که نیروی کار را برای تولید کالا و خدمات به کار می‌گیرند. این امر، در عمل، اقتصادی را شکل می‌دهد که بر رقابت بین کسب‌وکارهای خصوصی برای کسب سود و رشد بنا شده است.
نکات کلیدی سرمایه‌داری:- مالکیت خصوصی: شرکت‌های خصوصی تجارت و صنعت را با هدف کسب سود کنترل می‌کنند.
- رقابت و نوآوری: مالکیت خصوصی و رقابت در بازار، لازمه نوآوری و سودآوری هستند.
- نیروی کار: کارگران، نیروی کار خود را به سرمایه‌داران می‌فروشند و جزء اساسی عملکرد سرمایه‌داری محسوب می‌شوند.
مالکیت خصوصی و مالکیت منابع، از ارکان اصلی اقتصاد سرمایه‌داری هستند. در این سیستم، افراد حقیقی یا شرکت‌ها (که به عنوان سرمایه‌دار شناخته می‌شوند) مالک و کنترل‌کننده سازوکارهای تجاری و ابزارهای تولید (کارخانه‌ها، ماشین‌آلات، مواد اولیه و غیره) هستند. در سرمایه‌داری "خالص"، کسب‌وکارها برای تولید محصولات بهتر و باکیفیت‌تر به رقابت می‌پردازند و این رقابت برای کسب سهم بیشتر از بازار، از افزایش بی‌رویه قیمت‌ها جلوگیری می‌کند.
در سوی دیگر این نظام، کارگران قرار دارند که نیروی کار خود را در ازای دستمزد به سرمایه‌داران می‌فروشند. در سرمایه‌داری، کار به عنوان یک کالا خرید و فروش می‌شود و کارگران قابل جایگزینی هستند. استثمار نیروی کار نیز جزء لاینفک این سیستم است. به این معنا که صاحبان ابزارهای تولید، ارزشی بیشتر از دستمزد پرداختی به کارگران، از نیروی کار آن‌ها استخراج می‌کنند (که این همان جوهره سود در سرمایه‌داری است).
سرمایه‌داری در برابر اقتصاد آزاد: تفاوت‌ها چیست؟
اگرچه بسیاری از افراد، اصطلاح "سرمایه‌داری" را به جای "اقتصاد آزاد" به کار می‌برند، اما این واژه در علم جامعه‌شناسی، معنای ظریف‌تری دارد. دانشمندان علوم اجتماعی، سرمایه‌داری را نه به عنوان یک نهاد مستقل و جدا، بلکه به عنوان بخشی از یک نظام اجتماعی بزرگتر در نظر می‌گیرند؛ نظامی که به طور مستقیم بر فرهنگ، ایدئولوژی (نحوه دیدن جهان و درک جایگاه خود در آن)، ارزش‌ها، باورها، هنجارها، روابط بین افراد، نهادهای اجتماعی و ساختارهای سیاسی و حقوقی تاثیر می‌گذارد.
کارل مارکس (1883-1818)، فیلسوف آلمانی قرن نوزدهم، همچنان مهم‌ترین نظریه‌پردازی است که به تحلیل سرمایه‌داری پرداخته است. نظریه‌های اقتصادی او در کتاب چندجلدی "Das Kapital" (سرمایه) و "The Communist Manifesto" (مانیفست کمونیست) (نوشته شده با همکاری فریدریش انگلس، 1895-1820) تشریح شده‌اند. مارکس مفاهیم نظری "زیربنا" و "روبنا" را توسعه داد که رابطه متقابل بین ابزارهای تولید (ابزارها، ماشین‌آلات، کارخانه‌ها و زمین)، روابط تولید (مالکیت خصوصی، سرمایه و کالاها) و نیروهای فرهنگی که برای حفظ سرمایه‌داری تلاش می‌کنند (سیاست، قانون، فرهنگ و مذهب) را توصیف می‌کنند. از دیدگاه مارکس، این عناصر مختلف از یکدیگر جدایی‌ناپذیرند. به عبارت دیگر، بررسی هر عنصر واحد - برای مثال فرهنگ - بدون در نظر گرفتن زمینه آن در ساختار بزرگتر سرمایه‌داری، غیرممکن است.
اجزای اصلی نظام سرمایه‌داری
نظام سرمایه‌داری از اجزای اصلی متعددی تشکیل شده است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
- مالکیت خصوصی: سرمایه‌داری بر پایه تبادل آزادانه کار و کالا استوار است. این امر در جامعه‌ای که حق مالکیت خصوصی را برای همه تضمین نکند، امکان‌پذیر نخواهد بود. حقوق مالکیت، سرمایه‌داران را تشویق می‌کند تا استفاده از منابع خود را به حداکثر برسانند و این به نوبه خود، رقابت را در بازار تقویت می‌کند.
- انگیزه سود: یکی از ایده‌های مرکزی سرمایه‌داری این است که کسب‌وکارها برای کسب درآمد یا سود وجود دارند تا ثروت مالکان را افزایش دهند. برای این منظور، کسب‌وکارها تلاش می‌کنند تا هزینه‌های سرمایه و تولید را به حداقل و فروش کالاهای خود را به حداکثر برسانند. طرفداران بازار آزاد معتقدند که انگیزه سود، منجر به تخصیص بهینه منابع می‌شود.
- رقابت در بازار: در یک اقتصاد کاملاً سرمایه‌داری (در مقابل اقتصاد دستوری یا اقتصاد مختلط)، کسب‌وکارهای خصوصی برای ارائه کالاها و خدمات با یکدیگر رقابت می‌کنند. اعتقاد بر این است که این رقابت، صاحبان کسب‌وکارها را تشویق می‌کند تا محصولات نوآورانه تولید کنند و آن‌ها را با قیمت‌های رقابتی به فروش برسانند.
- کار مزدی: در نظام سرمایه‌داری، ابزارهای تولید توسط گروه نسبتاً کوچکی از افراد کنترل می‌شوند. کسانی که این منابع را ندارند، چیزی جز وقت و نیروی کار خود برای ارائه ندارند. در نتیجه، جوامع سرمایه‌داری با داشتن درصد قابل توجهی بیشتر از کارگران مزدی نسبت به مالکان تعریف می‌شوند.
سوسیالیسم در برابر سرمایه‌داری: دو نظام اقتصادی رقیب
سرمایه‌داری برای چندین قرن، نظام اقتصادی غالب در جهان بوده است. یک نظام اقتصادی رقیب، سوسیالیسم است که در آن ابزارهای تولید توسط کل جامعه، معمولاً از طریق یک فرآیند دموکراتیک، کنترل می‌شوند. طرفداران سوسیالیسم بر این باورند که این مدل، با جایگزین کردن مالکیت خصوصی با مالکیت تعاونی، توزیع عادلانه‌تری از منابع و ثروت را ترویج می‌کند. یکی از راه‌های دستیابی به چنین توزیعی، از طریق سازوکارهایی مانند سود اجتماعی است؛ بازدهی سرمایه‌گذاری که به جای یک گروه منتخب از سهامداران، به تمام اعضای جامعه پرداخت می‌شود.
- جامعه شناسی
- علوم اجتماعی
