نسر واقع (Vega): ستاره قطبی آینده و حقایق شگفت‌انگیز!

ستاره وگا، با نام علمی آلفا لیرا (α Lyrae)، پنجمین ستاره درخشان در آسمان شب و دومین ستاره پرنور در نیمکره شمالی آسمان (پس از ستاره Arcturus) است. این ستاره که به رنگ آبی متمایل به سفید می‌درخشد، به دلیل روشنایی و رنگ خاص خود، از دوران باستان مورد توجه بشر بوده و نقش مهمی در افسانه‌ها و باورهای مختلف داشته است. وگا، ستاره اصلی صورت فلکی شلیاق (Lyra) است و به آسانی قابل شناسایی است.

همانطور که گفتیم، ستاره وگا به رنگ آبی-سفید است و به همین دلیل به راحتی در آسمان شب قابل تشخیص است. برای پیدا کردن این ستاره کافیست به دنبال درخشان‌ترین جرم آسمانی آبی‌رنگ در نزدیکی صورت فلکی شلیاق بگردید. به دلیل درخشش و موقعیت مکانی مناسب، ستاره وگا همواره یکی از جذاب‌ترین اهداف برای رصدگران آسمان شب و علاقه‌مندان به نجوم بوده است.

وگا: ستاره قطبیِ روزگاران گذشته و آینده

محور چرخش زمین مانند یک فرفره در حال چرخش، حرکت تقدیمی دارد. این بدان معناست که "شمال" در یک دوره حدود 26000 سال تغییر می‌کند. در حال حاضر، ستاره قطبی ما ستاره قطب شمال (Polaris) است، اما حدود 12000 سال قبل از میلاد، ستاره وگا نقش ستاره قطبی را ایفا می‌کرد و دوباره در حدود سال 13727 میلادی، ستاره قطبی خواهد بود. اگر امروز از آسمان شمالی با نوردهی طولانی عکس بگیرید، ستارگان به صورت رگه‌هایی در اطراف ستاره قطب شمال ظاهر می‌شوند. هنگامی که وگا ستاره قطبی باشد، یک عکس با نوردهی طولانی، ستارگان را نشان می‌دهد که دور آن می‌چرخند. به این ترتیب ستاره وگا، در گذشته ستاره قطبی بوده و در آینده نیز دوباره این نقش مهم را ایفا خواهد کرد.

چگونه ستاره وگا را پیدا کنیم؟

هرکول با شلیاق و تاج شمالی" width="1024" height="817" loading="lazy" />

ستاره وگا در آسمان تابستان نیمکره شمالی قابل مشاهده است و بخشی از صورت فلکی شلیاق (Lyra) است. "مثلث تابستانی" از ستارگان درخشان وگا، دِنِب و نَسر واقع تشکیل شده است. وگا در راس این مثلث قرار دارد، دِنِب در زیر آن و در سمت چپ و نسر واقع در زیر هر دو ستاره و در سمت راست واقع شده است. وگا یک زاویه قائمه بین دو ستاره دیگر تشکیل می دهد. هر سه ستاره در منطقه ای با ستارگان درخشان کم دیگر بسیار درخشان هستند.

بهترین راه برای پیدا کردن ستاره وگا (یا هر ستاره دیگری) استفاده از مختصات میل و بعد آن است:

• بعد: 18 ساعت 36 دقیقه 56.3 ثانیه
• میل: 38 درجه 47 دقیقه 01 ثانیه

همچنین می توانید از برنامه های تلفن همراه رایگان برای جستجوی ستاره وگا بر اساس نام یا موقعیت مکانی آن استفاده کنید. بسیاری از آنها به شما این امکان را می دهند که گوشی خود را در آسمان بچرخانید تا نام آن را ببینید. شما به دنبال یک ستاره درخشان آبی-سفید هستید.

در شمال کانادا، آلاسکا و بیشتر اروپا، ستاره وگا هرگز غروب نمی کند. در عرض های جغرافیایی میانی شمالی، ستاره وگا تقریباً مستقیماً در بالای سر در شب های اواسط تابستان قرار دارد. از عرض جغرافیایی شامل نیویورک و مادرید، ستاره وگا فقط حدود هفت ساعت در روز زیر افق است، بنابراین می توان آن را در هر شب از سال مشاهده کرد. در جنوب، ستاره وگا بیشتر وقت ها زیر افق است و ممکن است یافتن آن دشوارتر باشد. در نیمکره جنوبی، ستاره وگا در طول زمستان نیمکره جنوبی، پایین در افق شمالی قابل مشاهده است. این ستاره در جنوب 51 درجه جنوبی قابل مشاهده نیست، بنابراین اصلاً از قسمت جنوبی آمریکای جنوبی یا قطب جنوب قابل مشاهده نیست.

مقایسه ستاره وگا با خورشید

اگرچه ستاره وگا و خورشید هر دو ستاره هستند، اما تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند. در حالی که خورشید گرد به نظر می رسد، ستاره وگا به طور محسوسی مسطح شده است. این به این دلیل است که وگا بیش از دو برابر جرم خورشید را دارد و با سرعت بسیار زیادی (236.2 کیلومتر بر ثانیه در استوا) می چرخد، به طوری که اثرات نیروی گریز از مرکز را تجربه می کند. اگر 10 درصد سریعتر می چرخید، از هم می پاشید! قطر استوایی وگا 19٪ بزرگتر از شعاع قطبی آن است. به دلیل جهت گیری ستاره نسبت به زمین، برآمدگی به طور غیرعادی مشخص است. اگر ستاره وگا از بالای یکی از قطب هایش دیده شود، گرد به نظر می رسد.

یکی دیگر از تفاوت های آشکار بین ستاره وگا و خورشید، رنگ آن است. ستاره وگا دارای طبقه طیفی A0V است، به این معنی که یک ستاره رشته اصلی آبی-سفید است که هیدروژن را برای تولید هلیوم همجوشی می کند. از آنجایی که جرم بیشتری دارد، ستاره وگا سوخت هیدروژنی خود را سریعتر از خورشید ما می سوزاند، بنابراین عمر آن به عنوان یک ستاره رشته اصلی فقط حدود یک میلیارد سال است، یعنی حدود یک دهم عمر خورشید. در حال حاضر، ستاره وگا حدود 455 میلیون سال سن دارد یا در نیمه راه عمر رشته اصلی خود است. در حدود 500 میلیون سال دیگر، ستاره وگا به یک غول سرخ طبقه M تبدیل می شود، پس از آن بیشتر جرم خود را از دست می دهد و به یک کوتوله سفید تبدیل می شود.

در حالی که ستاره وگا هیدروژن را همجوشی می کند، بیشتر انرژی در هسته آن از چرخه کربن-نیتروژن-اکسیژن (CNO) می آید که در آن پروتون ها برای تشکیل هلیوم با هسته های میانی عناصر کربن، نیتروژن و اکسیژن ترکیب می شوند. این فرآیند نسبت به همجوشی زنجیره پروتون-پروتون خورشید کارایی کمتری دارد و به دمای بالایی در حدود 15 میلیون کلوین نیاز دارد. در حالی که خورشید دارای یک منطقه تشعشعی مرکزی در هسته خود است که توسط یک منطقه همرفتی پوشیده شده است، ستاره وگا یک منطقه همرفتی در هسته خود دارد که خاکستر ناشی از واکنش هسته ای خود را توزیع می کند. منطقه همرفتی در تعادل با جو ستاره است.

ستاره وگا یکی از ستاره هایی بود که برای تعریف مقیاس قدر استفاده شد، بنابراین قدر ظاهری آن حدود 0 (+0.026) است. این ستاره حدود 40 برابر روشن تر از خورشید است، اما به دلیل فاصله 25 سال نوری، کم نورتر به نظر می رسد. در مقابل، اگر خورشید از ستاره وگا دیده شود، قدر آن فقط 4.3 خواهد بود.

به نظر می رسد ستاره وگا توسط یک دیسک از گرد و غبار احاطه شده است. ستاره شناسان بر این باورند که این گرد و غبار ممکن است ناشی از برخورد بین اجسام در یک دیسک زباله باشد. سایر ستاره هایی که هنگام مشاهده در طیف مادون قرمز، گرد و غبار بیش از حد نشان می دهند، ستاره های شبیه وگا یا ستاره های دارای مازاد وگا نامیده می شوند. این گرد و غبار عمدتاً در یک دیسک در اطراف ستاره یافت می شود نه یک کره، و اندازه ذرات تخمین زده می شود بین 1 تا 50 میکرون قطر داشته باشد.

در این زمان، هیچ سیاره ای به طور قطعی در حال گردش به دور ستاره وگا شناسایی نشده است، اما سیارات زمینی احتمالی آن می توانند در نزدیکی ستاره، احتمالاً در صفحه استوایی آن، مدار بزنند.

شباهت های بین خورشید و ستاره وگا این است که هر دو دارای میدان های مغناطیسی و لکه های خورشیدی هستند.