نامگذاری ستارگان: سفری در تاریخ و افسانه‌های آسمانی ✨
بسیاری از ستارگان نام‌هایی آشنا دارند، مانند ستاره قطبی (Polaris) که راهنمای مسافران در شب است. در مقابل، ستارگان دیگری نیز وجود دارند که با ترکیبی از اعداد و حروف، نامگذاری شده‌اند. اما داستان نامگذاری ستارگان درخشان آسمان به هزاران سال قبل بازمی‌گردد، زمانی که رصد آسمان با چشم غیر مسلح، اوج دانش ستاره‌شناسی بود.
به عنوان مثال، ستاره‌ی سرخ‌فام ابط‌الجوزا (Betelgeuse) در صورت فلکی جبار (Orion)، دریچه‌ای به گذشته‌های دور می‌گشاید. نام این ستاره و بسیاری دیگر مانند دبران (Aldebaran) و نسر واقع (Altair)، ریشه در فرهنگ و افسانه‌های مردم خاورمیانه، یونان و روم باستان دارند.
با پیشرفت علم و تکنولوژی و ظهور تلسکوپ‌ها، تعداد بی‌شماری ستاره کشف شد. از این رو، دانشمندان روشی سیستماتیک برای نامگذاری این اجرام آسمانی ابداع کردند. به این ترتیب، هر ستاره علاوه بر نامی که ممکن است داشته باشد، یک شماره کاتالوگ نیز دریافت کرد.
ابط‌الجوزا علاوه بر این که با نام خود شناخته می‌شود، با نام آلفا Orionis (α Orionis) نیز در نقشه‌ها دیده می‌شود. حرف یونانی آلفا (α) نشان می‌دهد که این ستاره، درخشان‌ترین ستاره در صورت فلکی جبار است. همچنین، این ستاره در کاتالوگ‌های مختلف نجومی با شماره‌های HR 2061 (از کاتالوگ Yale Bright Star Catalog) و SAO 113271 (از رصدخانه Smithsonian Astrophysical Observatory) نیز شناخته می‌شود. در واقع، بسیاری از ستارگان تنها با شماره کاتالوگ خود شناخته می‌شوند. این کاتالوگ‌ها به ستاره‌شناسان کمک می‌کنند تا اطلاعات مربوط به ستارگان مختلف را به صورت منظم و سازماندهی شده نگهداری کنند. بدین ترتیب، در دنیای ستاره شناسی , هر ستاره دارای شناسنامه منحصر به فرد خود است.
ریشه‌یابی اسامی ستارگان
نام بیشتر ستارگان ترکیبی از واژه‌های لاتین، یونانی و عربی است. بسیاری از ستارگان بیش از یک نام یا شناسه دارند. اما این نام‌ها چگونه پدید آمدند؟
حدود 1900 سال پیش، ستاره‌شناس مصری، کلودیوس بطلمیوس (Claudius Ptolemy)، که در دوران حکومت روم بر مصر زندگی می‌کرد، کتاب المجسطی (Almagest) را نوشت. این اثر که به زبان یونانی بود، نام ستارگان را همان‌طور که توسط فرهنگ‌های مختلف نامگذاری شده بودند (اکثر آنها به زبان یونانی و برخی دیگر به زبان لاتین بر اساس منشأشان) ثبت کرد.
این متن به زبان عربی ترجمه شد و توسط جامعه علمی عرب مورد استفاده قرار گرفت. در آن زمان، جهان عرب به دلیل نقشه‌برداری و مستندسازی دقیق نجومی مشهور بود. در سده‌های پس از سقوط امپراتوری روم، این منطقه به مرکز دانش نجومی و ریاضی تبدیل شد. بنابراین، ترجمه عربی المجسطی در میان ستاره‌شناسان محبوبیت پیدا کرد.
نام‌هایی که امروزه با آنها آشنا هستیم (که گاهی اوقات به عنوان نام‌های سنتی، رایج یا عمومی شناخته می‌شوند)، ترجمه‌های آوایی نام‌های عربی آنها به زبان‌های دیگر هستند. به عنوان مثال، نام ابط‌الجوزا (Betelgeuse) که پیش‌تر ذکر شد، از "یدالجوزاء" (Yad al-Jauzā') گرفته شده است که تقریباً به معنای "دست [یا شانه] جبار" است. با این حال، برخی از ستارگان مانند شباهنگ (Sirius) هنوز هم با نام‌های لاتین یا در این مورد یونانی خود شناخته می‌شوند. معمولاً این نام‌های آشنا به درخشان‌ترین ستارگان آسمان اطلاق می‌شوند. اهمیت نام گذاری ستارگان در تاریخ علم ستاره شناسی بسیار مهم است.
نامگذاری ستارگان در عصر حاضر
امروزه، هنر نامگذاری ستارگان به سبک قدیمی تقریباً منسوخ شده است. دلیل اصلی این امر این است که تمامی ستارگان درخشان از قبل نامگذاری شده‌اند و میلیون‌ها ستاره کم‌نور دیگر نیز وجود دارند که نامگذاری تک‌تک آنها کاری دشوار و گیج‌کننده خواهد بود.
در حال حاضر، ستارگان با یک شناسه عددی خاص نامگذاری می‌شوند که موقعیت آنها را در آسمان شب مشخص می‌کند و به کاتالوگ‌های ستاره‌ای خاص مرتبط است. این فهرست‌ها بر اساس بررسی‌های آسمان تهیه می‌شوند و معمولاً ستارگان را بر اساس ویژگی‌های خاص یا بر اساس ابزاری که برای اولین بار پرتوهای ساطع‌شده از ستاره را در یک طول موج خاص کشف کرده است، گروه‌بندی می‌کنند. در واقع، مطالعه نور ستارگان به پرسشی مهم در ستاره‌شناسی پاسخ می‌دهد: چه نوع ستاره‌هایی در فضا وجود دارند و ستاره‌شناسان چگونه آنها را دسته‌بندی می‌کنند؟
اگرچه ممکن است این روش نامگذاری به اندازه نام‌های قدیمی خوش‌آهنگ نباشد، اما برای پژوهشگرانی که بر روی نوع خاصی از ستاره در منطقه‌ای مشخص از آسمان تحقیق می‌کنند، بسیار مفید است. تمامی ستاره‌شناسان در سراسر جهان توافق کرده‌اند که از یک سیستم عددی واحد برای نامگذاری ستارگان استفاده کنند تا از هرگونه سردرگمی ناشی از نامگذاری یک ستاره با نام‌های مختلف توسط گروه‌های مختلف جلوگیری شود. داشتن یک سیستم نام گذاری استاندارد در تحقیقات ستاره شناسی امری حیاتی است.
علاوه بر این، پروژه‌هایی مانند ماموریت Hipparcos میلیون‌ها ستاره را تصویربرداری و مطالعه کرده‌اند و هر یک از این ستارگان دارای نامی هستند که به ستاره‌شناسان نشان می‌دهد اطلاعات مربوط به آنها از مجموعه داده‌های Hipparcos به دست آمده است.
شرکت‌های نامگذاری ستارگان
اتحادیه بین‌المللی نجوم (IAU) مسئولیت حفظ و نگهداری اسامی و اصطلاحات مربوط به ستارگان و دیگر اجرام آسمانی را بر عهده دارد. نام‌های رسمی توسط این سازمان و بر اساس دستورالعمل‌هایی که توسط جامعه نجومی تدوین شده است، تأیید می‌شوند. هر نام دیگری که توسط IAU تأیید نشود، نام رسمی محسوب نمی‌شود.
هنگامی که یک ستاره توسط IAU نامگذاری می‌شود، اعضای آن معمولاً نامی را به آن اختصاص می‌دهند که توسط فرهنگ‌های باستانی برای آن جرم استفاده می‌شده است، اگر چنین نامی وجود داشته باشد. در غیر این صورت، چهره‌های برجسته تاریخی در علم نجوم معمولاً برای تجلیل انتخاب می‌شوند. با این حال، امروزه این اتفاق نیز به ندرت رخ می‌دهد، زیرا شناسه‌های کاتالوگی روشی علمی‌تر و آسان‌تر برای شناسایی ستارگان در تحقیقات هستند.
شرکت‌هایی وجود دارند که ادعا می‌کنند در ازای دریافت هزینه، ستارگان را نامگذاری می‌کنند. افراد پول می‌پردازند با این تصور که ستاره‌ای را به نام خود یا یکی از عزیزانشان ثبت می‌کنند. مشکل اینجاست که این نام‌ها در واقع توسط هیچ سازمان نجومی به رسمیت شناخته نمی‌شوند. آنها صرفاً یک هدیه تبلیغاتی هستند و این موضوع همیشه به طور واضح توسط افرادی که حق نامگذاری ستاره را می‌فروشند، توضیح داده نمی‌شود. متأسفانه، اگر نکته جالبی در مورد ستاره‌ای کشف شود که شخصی به یک شرکت پول داده تا آن را نامگذاری کند، آن نام غیرمجاز استفاده نخواهد شد. خریدار یک نقشه زیبا دریافت می‌کند که ممکن است ستاره‌ای را که "نامگذاری" کرده است نشان دهد یا ندهد (برخی از شرکت‌ها فقط یک نقطه کوچک روی نقشه قرار می‌دهند) و تقریباً هیچ چیز دیگری عایدش نمی‌شود. شاید رمانتیک باشد، اما قطعاً مشروع نیست. ستاره شناسان و افرادی که در مراکز نجوم کار می کنند، داستان های غم انگیزی از خانواده های داغدار دارند که کارت تسلیتی با نام ستاره ای به نام همسر، پدر، مادر یا خواهر و برادر خود دریافت می کنند و به این باور می رسند که ستاره ای با نام قانونی است.
اگر واقعاً می‌خواهید ستاره‌ای را نامگذاری کنید، می‌توانید به آسمان‌نمای محلی خود مراجعه کنید و در ازای اهدای مبلغی، ستاره‌ای را روی گنبد آن نامگذاری کنید. برخی از مراکز این کار را انجام می‌دهند یا آجرها را در دیوارهای خود یا صندلی‌ها را در سالن‌های نمایش خود می‌فروشند. این مبالغ برای اهداف آموزشی خوب صرف می‌شوند و به آسمان‌نما کمک می‌کنند تا وظیفه خود را در آموزش علم نجوم انجام دهد. این کار بسیار رضایت‌بخش‌تر از پرداخت هزینه به یک شرکت مشکوک است که ادعای وضعیت "رسمی" برای نامی دارد که هرگز توسط ستاره‌شناسان استفاده نخواهد شد.
- نجوم
- علم
