ریشه کلمه پاگان: تاریخچه و معنای واژه بت‌پرست

امروزه، اصطلاح "پاگان" (Pagan) برای اشاره به افرادی به کار می‌رود که به خدای یکتاپرست ادیان مسیحیت، یهودیت و اسلام اعتقادی ندارند. این واژه، مشابه کلمه "کافر" یا "بی‌دین" استفاده می‌شود. همچنین، به افرادی که به تمام‌خدایی (Pantheism) و نئوپاگانیسم (Neo-paganism) باور دارند نیز، پاگان اطلاق می‌گردد. به طور خلاصه، پاگانیسم طیف وسیعی از باورها و اعتقادات غیر یکتاپرستانه را شامل می‌شود.

ریشه‌یابی واژه پاگان: از روستایی تا غیرمسیحی

واژه "پاگان" ریشه در کلمه لاتین "paganus" دارد که به معنای روستایی، دهاتی و غیرنظامی است. خود این واژه از "pagus" گرفته شده که به یک واحد کوچک زمین در یک منطقه روستایی اشاره دارد. جالب است بدانید که در ابتدا، این واژه بار معنایی تحقیرآمیزی (مانند کلمه "دهاتی" در فارسی) داشته و فاقد هرگونه مفهوم مذهبی بوده است.

با گسترش مسیحیت در امپراتوری روم، کسانی که به آیین‌های باستانی و سنتی خود پایبند بودند، به تدریج "پاگان" نامیده شدند. سپس، زمانی که تئودوسیوس اول، امپراتور روم، انجام آیین‌های باستانی (پاگان) را به نفع مسیحیت ممنوع کرد، عملاً رسوم پاگانیسم باستانی سرکوب شدند. با این حال، بر اساس دایره‌المعارف آکسفورد قرون وسطی، اشکال جدیدی از پاگانیسم از طریق اقوام بربر وارد جامعه شدند و به حیات خود ادامه دادند. به این ترتیب، واژه پاگان از یک اصطلاح صرفاً جغرافیایی و اجتماعی، به یک برچسب مذهبی برای پیروان ادیان غیرمسیحی تبدیل شد.

نگاهی به مفهوم «بربر» در دوران باستان

هرودوت، مورخ یونانی، در کتاب اول خود، تصویری از مفهوم «بربر» در دوران باستان ارائه می‌دهد. او جهان را به دو دسته تقسیم می‌کند: هلنی‌ها (یونانی‌ها یا یونانی‌زبانان) و بربرها (غیر یونانی‌ها یا غیر یونانی‌زبانان). از دیدگاه هرودوت، این تقسیم‌بندی صرفاً زبانی و فرهنگی بوده و لزوماً بار معنایی منفی نداشته است. هدف او از نگارش تاریخ، ثبت دستاوردها و جنگ‌های بزرگ یونانیان و بربرها و همچنین، ثبت دلایل درگیری‌های آن‌ها بوده است.

بر اساس اطلاعات وبسایت Etymology Online، ریشه واژه "پاگان" به ریشه هندواروپایی *pag- به معنای "محکم کردن" یا "ثابت کردن" باز می‌گردد و با واژه "پیمان" (Pact) نیز مرتبط است. این منبع همچنین اشاره می‌کند که استفاده از واژه "پاگان" برای اشاره به پرستش‌کنندگان طبیعت و تمام‌خداباوران، از سال 1908 رواج یافته است.