هفت تپه افسانه‌ای رم: سفری به قلب تاریخ باستان

رم، شهر ابدی، بر روی هفت تپه بنا شده است: اسکوئیلین، پالاتین، آونتین، کاپیتولین، کویرینال، ویمینال و کائلیان. این تپه‌ها نه تنها موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فردی به شهر بخشیده‌اند، بلکه نقش مهمی در شکل‌گیری تاریخ و تمدن روم باستان ایفا کرده‌اند.

پیش از تاسیس شهر رم، هر یک از این هفت تپه سکونتگاه‌های کوچکی را در خود جای داده بودند. ساکنان این سکونتگاه‌ها به تدریج با یکدیگر تعامل کردند و در نهایت با هم ادغام شدند. ساخت دیوارهای سرویان در اطراف این هفت تپه، نمادی از این اتحاد بود. این دیوارها، کهن‌ترین استحکامات دفاعی شهر رم به شمار می‌روند و نشان‌دهنده اهمیت این تپه‌ها در شکل‌گیری هویت و امنیت شهر بودند.

در ادامه این مطلب، به بررسی دقیق‌تر هر یک از این تپه‌ها خواهیم پرداخت. هر کدام از این تپه‌ها، گنجینه‌ای از تاریخ و رویدادهای مهم را در خود جای داده‌اند و داستان‌های ناگفته بسیاری برای روایت دارند. با ما همراه باشید تا سفری به دل تاریخ رم داشته باشیم و با این هفت تپه افسانه‌ای بیشتر آشنا شویم.

شایان ذکر است که برخی از مورخان و محققان، مانند مری بیرد، تعداد تپه‌های رم را بیشتر از هفت عدد می‌دانند و تپه‌های دیگری مانند یانیکولوم، پینسیان و واتیکان را نیز در این فهرست جای می‌دهند. با این حال، فهرستی که در این مقاله ارائه شده است، فهرستی استاندارد و شناخته‌شده در بین عموم مردم است.

تپه اسکوئیلین: از زباله‌دان تا کاخ طلایی نرون

تپه اسکوئیلین، بزرگترین تپه از هفت تپه رم، داستان‌های متفاوتی را در دل خود جای داده است. این تپه بیشتر به خاطر امپراتور نرون و ساخت کاخ طلایی‌اش، Domus Aurea، در آن مشهور است. تندیس عظیم نرون، معبد کلودیوس و حمام‌های تراژان نیز همگی در اسکوئیلین واقع شده بودند.

اما پیش از دوران امپراتوری، بخش شرقی تپه اسکوئیلین به عنوان زباله‌دانی برای دفع زباله‌ها و چاله‌های تدفین (puticuli) افراد فقیر مورد استفاده قرار می‌گرفت. اجساد مجرمانی که در دروازه اسکوئیلین اعدام می‌شدند، در این مکان رها می‌شدند تا خوراک پرندگان شوند. دفن مردگان در داخل شهر ممنوع بود، اما این منطقه تدفین در اسکوئیلین در خارج از دیوارهای شهر قرار داشت.

به دلایل بهداشتی، آگوستوس، اولین امپراتور روم، دستور داد تا این چاله‌های تدفین با خاک پوشانده شوند و پارکی به نام Horti Maecenatis (باغ‌های مایسناس) در این محل ایجاد شود. این اقدام، نشان‌دهنده توجه امپراتوران روم به سلامت و بهداشت عمومی شهروندان بود. تپه اسکوئیلین، با گذر از دوران زباله‌دان، به مکانی برای تفریح و استراحت مردم تبدیل شد.

تپه پالاتین: خاستگاه افسانه‌ها و اقامتگاه امپراتوران

تپه پالاتین، با مساحتی حدود 10 هکتار و ارتفاع حداکثر 51 متر از سطح دریا، تپه مرکزی در میان هفت تپه رم به شمار می‌رود. این تپه زمانی به تپه‌های اسکوئیلین و ولیا متصل بود و اولین منطقه‌ای بود که به سکونتگاه تبدیل شد. به عبارتی، پالاتین را می‌توان هسته اولیه شکل‌گیری شهر رم دانست.

بخش زیادی از تپه پالاتین هنوز مورد کاوش قرار نگرفته است، به جز ناحیه‌ای که نزدیک به رودخانه تیبر قرار دارد. اقامتگاه آگوستوس (و همچنین تیبریوس و دومیتیان)، معبد آپولو و معابد پیروزی و مادر بزرگ (Magan Mater) در این تپه واقع شده‌اند. با این حال، مکان دقیق خانه رومولوس و غار لوپرکال در پای تپه هنوز مشخص نیست.

افسانه‌ها حاکی از آن است که در دوران بسیار قدیم، ایواندر و پسرش پالاس با گروهی از یونانیان آرکادی در این تپه ساکن بودند. کلبه‌های متعلق به عصر آهن و احتمالاً مقبره‌هایی قدیمی‌تر نیز در پالاتین کشف شده‌اند.

در خبری که بی‌بی‌سی در تاریخ 20 نوامبر 2007 منتشر کرد، باستان‌شناسان ایتالیایی اعلام کردند که به احتمال زیاد غار لوپرکال را در نزدیکی کاخ آگوستوس، در عمق 16 متری زیر زمین کشف کرده‌اند. ابعاد این سازه دایره‌ای شکل، 8 متر ارتفاع و 7.5 متر قطر دارد. این کشف، می‌تواند اطلاعات جدیدی در مورد افسانه‌های مربوط به پیدایش شهر رم در اختیار باستان‌شناسان قرار دهد.

تپه آونتین: تپه‌ای باستانی، خانه‌ی توده‌ها و پرستشگاه ایزدان بیگانه

طبق افسانه‌ها، رموس تپه آونتین را برای سکونت برگزیده بود. در همین تپه بود که او به تماشای نشانه‌های پرندگان پرداخت، در حالی که برادرش رومولوس بر روی تپه پالاتین ایستاده بود و هر کدام ادعا می‌کردند که نتایج بهتری به دست آورده‌اند. این رقابت بر سر تفسیر نشانه‌ها، در نهایت به درگیری و کشته شدن رموس منجر شد و رومولوس به عنوان بنیانگذار و اولین پادشاه رم شناخته شد.

تپه آونتین به دلیل تمرکز معابدی که به ایزدان بیگانه اختصاص داده شده بودند، قابل توجه است. تا زمان سلطنت کلودیوس، این تپه در خارج از محدوده پوئریوم (pomerium)، خط مقدس اطراف شهر، قرار داشت. اریک ام. اورلین در کتاب "آیین‌های بیگانه در رم جمهوری‌خواه: بازاندیشی قانون پوئریوم" می‌نویسد:

"دیانا (که گفته می‌شود توسط سرویوس تولیوس بنا شده است، که می‌توان آن را نشانه‌ای از یک بنیاد پیش از جمهوری دانست)، مرکوری (تقدیم شده در سال 495 پیش از میلاد)، سرس، لیبر و لیبرا (493 پیش از میلاد)، جونو رجینا (392 پیش از میلاد)، سومانوس (حدود 278 پیش از میلاد)، ورتومنوس (حدود 264 پیش از میلاد)، و همچنین مینروا، که تاریخ دقیق بنای معبد آن مشخص نیست اما باید قبل از پایان قرن سوم پیش از میلاد ساخته شده باشد."

تپه آونتین به تدریج به خانه پلبی‌ها (Plebeians)، شهروندان عادی رم، تبدیل شد. این تپه توسط سیرکوس ماکسیموس (Circus Maximus) از تپه پالاتین جدا شده بود. معابد دیانا، سرس و لیبرا نیز در تپه آونتین قرار داشتند. آرمیلوستریوم (Armilustrium)، مکانی که در پایان فصل نظامی برای تطهیر سلاح‌های مورد استفاده در جنگ به کار می‌رفت، نیز در این تپه واقع بود. کتابخانه آسینیوس پولیو (Asinius Pollio)، سیاستمدار و نویسنده مشهور رومی، نیز یکی دیگر از مکان‌های مهم تپه آونتین به شمار می‌رفت.

تپه کاپیتولین: قلب مذهبی و سیاسی رم باستان

تپه کاپیتولین، با اهمیت مذهبی فراوان، (460 متر طول از شمال شرقی به جنوب غربی، 180 متر عرض و 46 متر ارتفاع از سطح دریا) کوچکترین تپه از هفت تپه رم است و در قلب رم (انجمن رم و محوطه مارس) واقع شده بود.

تپه کاپیتولین در داخل قدیمی‌ترین دیوارهای شهر، یعنی دیوار سرویان، در بخش شمال غربی آن قرار داشت. این تپه مانند آکروپولیس یونان، در دوره افسانه‌ای به عنوان ارگ و دژ نظامی عمل می‌کرد و از تمام جهات دارای صخره‌های شیب‌دار بود، به جز سمتی که قبلاً به تپه کویرینال متصل بود. زمانی که امپراتور تراژان انجمن خود را ساخت، از طریق زین اسبی که این دو تپه را به هم متصل می‌کرد، برش ایجاد کرد.

تپه کاپیتول به عنوان مونس تارپیئوس (Mons Tarpeius) نیز شناخته می‌شد. از صخره تارپیان بود که برخی از خائنان رم به مرگ محکوم می‌شدند و به پرتگاه‌های تارپیان در زیر پرتاب می‌شدند. همچنین گفته می‌شود که رومولوس، پادشاه بنیانگذار رم، پناهگاهی را در دره آن تأسیس کرده بود.

نام این تپه از جمجمه افسانه‌ای انسان (caput) که در آن دفن شده بود، گرفته شده است. این تپه محل استقرار معبد Iovis Optimi Maximi ("ژوپیتر بهترین و بزرگترین") بود که توسط پادشاهان اتروسکی رم ساخته شده بود. قاتلان سزار پس از قتل او، خود را در معبد کاپیتولین ژوپیتر حبس کردند.

هنگامی که گال‌ها به رم حمله کردند، تپه کاپیتولین به دلیل غازهایی که با صدای بلند هشدار دادند، سقوط نکرد. از آن زمان به بعد، غازهای مقدس مورد احترام قرار گرفتند و سالانه، سگ‌هایی که در انجام وظیفه خود کوتاهی کرده بودند، مجازات می‌شدند. معبد جونو مونتا (Juno Moneta)، که احتمالاً به دلیل هشدار غازها مونتا نامیده شده است، نیز در تپه کاپیتولین قرار دارد. این مکان جایی است که سکه ها ضرب می شدند و ریشه لغوی کلمه "money" (پول) را فراهم می کند.

تپه کویرینال: شمالی‌ترین تپه رم، پناهگاه سابین‌ها و دوستان مشهور

تپه کویرینال شمالی‌ترین تپه از هفت تپه رم است. تپه‌های ویمینال، اسکوئیلین و کویرینال به عنوان "colles" شناخته می‌شوند، که اصطلاحی کوچکتر از "montes" است که برای سایر تپه‌ها به کار می‌رود. در روزهای اولیه، تپه کویرینال به سابین‌ها تعلق داشت. نوما، دومین پادشاه رم، بر روی آن زندگی می‌کرد. آتیکوس، دوست سیسرون نیز در آنجا ساکن بود.

تپه ویمینال: تپه‌ای کوچک با یادگارهایی از دوران باستان

تپه ویمینال، تپه‌ای کوچک و کم اهمیت است که آثار تاریخی کمی در آن وجود دارد. معبد سراپیس که توسط کاراکالا ساخته شده بود، در این تپه قرار داشت. در شمال شرقی تپه ویمینال، حمام‌های دیوکلسین (thermae Diocletiani) واقع شده بود که پس از تخریب قنات‌ها توسط گوت‌ها در سال 537 پس از میلاد، ویرانه‌های آن توسط کلیساها مورد استفاده مجدد قرار گرفت.

تپه کائلیان: از سکونتگاه پرجمعیت تا اقامتگاه ثروتمندان

حمام‌های کاراکالا (Thermae Antoniniani) در جنوب تپه کائلیان ساخته شدند، تپه‌ای که جنوب شرقی‌ترین تپه از هفت تپه رم بود. در "فرهنگ لغت توپوگرافی رم باستان"، تپه کائلیان به عنوان زبانی "2 کیلومتر طول و 400 تا 500 متر عرض" توصیف شده است.

دیوار سرویان نیمه غربی تپه کائلیان را در شهر رم در بر می‌گرفت. در دوران جمهوری، تپه کائلیان بسیار پرجمعیت بود. پس از آتش‌سوزی در سال 27 پس از میلاد، تپه کائلیان به خانه ثروتمندان رم تبدیل شد.