قسطنطنیه: پایتخت باشکوه امپراتوری روم شرقی | تاریخ، جغرافیا و استحکامات

در قرن هفتم قبل از میلاد، شهر بیزانس در بخش اروپایی تنگه بسفر، در ترکیه امروزی بنا نهاده شد. قرن‌ها بعد، کنستانتین امپراتور روم، نام آن را به رُم نو (Nova Roma) تغییر داد. این شهر بعدها به افتخار بنیان‌گذار رومی خود، قسطنطنیه نامیده شد. در قرن بیستم، ترک‌ها نام آن را به استانبول تغییر دادند. این شهر تاریخی، که در گذر زمان نام‌های متفاوتی به خود گرفته، همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و تاریخی جهان شناخته می‌شود.

جغرافیای قسطنطنیه: دروازه اروپا و آسیا

قسطنطنیه، نگین امپراتوری روم شرقی، در موقعیتی استراتژیک در کنار رودخانه بُسفر (تنگه بسفر) قرار داشت. این شهر، واقع در مرز بین آسیا و اروپا، از طریق دریای مدیترانه، دریای سیاه، رودخانه دانوب و رودخانه دنیپر به آسانی به سایر نقاط امپراتوری روم دسترسی داشت. علاوه بر این، قسطنطنیه از طریق مسیرهای زمینی به ترکستان، هند، انطاکیه، جاده ابریشم و اسکندریه نیز متصل بود. همانند شهر رم، قسطنطنیه نیز ادعای داشتن هفت تپه را دارد. این زمین ناهموار صخره‌ای، در ابتدا بهره‌برداری از این مکان بسیار مهم را برای تجارت دریایی محدود می‌کرد. موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد قسطنطنیه، این شهر را به مرکز تجاری و فرهنگی مهمی در جهان باستان تبدیل کرده بود.

تاریخچه قسطنطنیه: از بیزانس تا استانبول

در سال ۲۸۴ میلادی، امپراتور دیوکلسین، امپراتوری روم را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرد و برای هر بخش، حاکمی منصوب نمود. دیوکلسین خود بر بخش شرقی حکومت کرد، در حالی که کنستانتین در غرب به قدرت رسید. در سال ۳۱۲ میلادی، کنستانتین حاکمیت امپراتوری شرقی را به چالش کشید و پس از پیروزی در نبرد پل میلویان، به عنوان تنها امپراتور رومی متحد تاجگذاری کرد.

کنستانتین شهر بیزانس را برای پایتخت جدید خود، رُم نو، برگزید. موقعیت بیزانس در مرکز امپراتوری متحد، محاصره شدن توسط آب و دارا بودن یک بندر مناسب، این شهر را به مکانی ایده‌آل برای دسترسی، تقویت و دفاع تبدیل کرده بود. کنستانتین با صرف سرمایه و تلاش فراوان، پایتخت جدید خود را به شهری بزرگ و باشکوه تبدیل کرد. او خیابان‌های عریض، سالن‌های اجتماعات، یک هیپودروم و یک سیستم پیچیده تامین و ذخیره آب را به شهر اضافه نمود.

قسطنطنیه در دوران حکومت ژوستینین نیز به عنوان یک مرکز مهم سیاسی و فرهنگی باقی ماند و به اولین شهر بزرگ مسیحی تبدیل شد. این شهر پس از فراز و نشیب‌های سیاسی و نظامی فراوان، به پایتختی برای امپراتوری عثمانی و بعدها، پایتخت ترکیه مدرن (با نام جدید استانبول) تبدیل شد.

استحکامات طبیعی و ساخته دست بشر قسطنطنیه

کنستانتین، امپراتور اوایل قرن چهارم میلادی که به دلیل تشویق مسیحیت در امپراتوری روم مشهور بود، در سال 328 پس از میلاد، شهر پیشین بیزانس را گسترش داد. او یک دیوار دفاعی (1.5 مایل در شرق جایی که دیوارهای تئودوسیوسی قرار می گرفت) در امتداد محدودیت های غربی شهر برپا کرد. سمت دیگر شهر دارای دفاع طبیعی بود. سپس کنستانتین در سال 330 این شهر را به عنوان پایتخت خود افتتاح کرد.

قسطنطنیه تقریباً از همه طرف توسط آب احاطه شده است، به جز سمتی که رو به اروپا دارد که در آن دیوارها ساخته شده اند. این شهر بر روی یک دماغه ساخته شده است که به سمت تنگه بسفر امتداد دارد. شمال شهر خلیجی به نام شاخ طلایی وجود داشت که دارای یک بندر ارزشمند بود. یک خط دوگانه از استحکامات محافظتی به طول 6.5 کیلومتر از دریای مرمره تا شاخ طلایی کشیده شده بود. این بنا در زمان سلطنت تئودوسیوس دوم (408-450)، تحت نظارت آنتمیوس، فرماندار عالی رتبه او به پایان رسید. مجموعه داخلی در سال 423 پس از میلاد تکمیل شد. دیوارهای تئودوسیوسی به عنوان محدودیت های "شهر قدیمی" طبق نقشه های مدرن نشان داده شده اند.