عربستان سعودی: حقایق، تاریخچه و هر آنچه باید بدانید

عربستان سعودی یک پادشاهی مطلقه است که از سال 1932 توسط خاندان آل سعود اداره می‌شود. نظام سیاسی این کشور بر پایه سلطنت است و پادشاه، در راس قدرت قرار دارد.

حاکم کنونی، ملک سلمان، هفتمین پادشاه عربستان پس از استقلال از امپراتوری عثمانی است. او در ژانویه 2015 پس از درگذشت برادر ناتنی‌اش، ملک عبدالله، به سلطنت رسید.

ساختار سیاسی و حکومتی

عربستان سعودی قانون اساسی مدون ندارد، اما پادشاه ملزم به پیروی از قرآن و شریعت اسلامی است. انتخابات و احزاب سیاسی در این کشور ممنوع هستند و سیاست عمدتاً حول محور جناح‌های مختلف در داخل خاندان سلطنتی آل سعود می‌چرخد. تخمین زده می‌شود که حدود 7000 شاهزاده در این خاندان وجود داشته باشند، اما نسل‌های قدیمی‌تر قدرت سیاسی بسیار بیشتری نسبت به نسل‌های جوان‌تر دارند. شاهزادگان ریاست تمام وزارتخانه‌های کلیدی دولت را بر عهده دارند.

اطلاعات کلیدی عربستان سعودی

• نام رسمی: پادشاهی عربستان سعودی
• پایتخت: ریاض
• جمعیت: 33,091,113 نفر (سال 2018)
• زبان رسمی: عربی
• واحد پول: ریال
• نوع حکومت: پادشاهی مطلقه
• آب و هوا: بیابانی خشک با نوسانات دمایی شدید
• مساحت کل: 2,149,690 کیلومتر مربع
• بلندترین نقطه: جبل سوداء (3,133 متر)
• پایین‌ترین نقطه: خلیج فارس (0 متر)

نظام حکومتی در عربستان سعودی

در عربستان سعودی، پادشاه به عنوان حاکم مطلق، مسئولیت قوای مجریه، مقننه و قضایی را بر عهده دارد. قانون‌گذاری در این کشور به صورت فرمان‌های سلطنتی انجام می‌شود. با این حال، پادشاه برای تصمیم‌گیری‌ها از مشورت و رهنمودهای علمای دینی، یا همان شورای متشکل از علمای برجسته مذهبی که ریاست آن را خاندان آل شیخ بر عهده دارند، بهره می‌برد.

خاندان آل شیخ از نوادگان محمد بن عبدالوهاب، بنیان‌گذار فرقه وهابیت (سلفی‌گری)، یک شاخه محافظه‌کار از اسلام سنی در قرن هجدهم هستند. خاندان‌های آل سعود و آل شیخ برای بیش از دو قرن از یکدیگر در قدرت حمایت کرده‌اند و اعضای این دو گروه اغلب با یکدیگر ازدواج می‌کنند.

قانون و قضاوت

قضات در عربستان سعودی در صدور احکام، بر اساس تفسیر خود از قرآن و حدیث (اقوال و اعمال پیامبر اسلام) آزاد هستند. در زمینه‌هایی که سنت‌های مذهبی سکوت کرده‌اند، مانند قوانین شرکت‌ها، فرمان‌های سلطنتی مبنای تصمیمات قانونی قرار می‌گیرند. علاوه بر این، تمام درخواست‌های تجدیدنظر مستقیماً به پادشاه ارجاع داده می‌شوند.

جبران خسارت و دیه

میزان خسارت در پرونده‌های حقوقی بر اساس مذهب تعیین می‌شود. شاکیان مسلمان مبلغ کامل تعیین شده توسط قاضی را دریافت می‌کنند، شاکیان یهودی یا مسیحی نصف مبلغ و پیروان سایر ادیان یک شانزدهم آن را دریافت می‌کنند.

جمعیت عربستان سعودی: ترکیب نژادی و نیروی کار مهاجر

بر اساس برآوردها، جمعیت عربستان سعودی در سال 2018 حدود 33 میلیون نفر بوده است که 6 میلیون نفر از آن‌ها را کارگران مهمان غیرشهروند تشکیل می‌دهند.

ترکیب نژادی جمعیت عربستان سعودی عمدتاً عرب است؛ به طوری که 90% از جمعیت را عرب‌ها (شامل شهرنشینان و بادیه‌نشینان) تشکیل می‌دهند. 10% باقی‌مانده نیز از تبار مختلط آفریقایی و عرب هستند.

نیروی کار مهاجر در عربستان

کارگران مهمان، حدود 20% از جمعیت عربستان سعودی را تشکیل می‌دهند و شامل تعداد زیادی از افراد از کشورهای هند، پاکستان، مصر، یمن، بنگلادش و فیلیپین می‌شوند. در سال 2011، اندونزی به دلیل گزارش‌هایی مبنی بر بدرفتاری و اعدام کارگران اندونزیایی، اتباع خود را از کار در عربستان سعودی منع کرد.

تقریباً 100,000 نفر از کشورهای غربی نیز در عربستان سعودی مشغول به کار هستند که عمدتاً در زمینه‌های آموزش و مشاوره فنی فعالیت می‌کنند.

زبان‌های رایج در عربستان سعودی

زبان رسمی عربستان سعودی، عربی است. در این کشور سه گویش منطقه‌ای اصلی وجود دارد: عربی نجدی که در مرکز کشور صحبت می‌شود، عربی حجازی که در بخش غربی کشور رایج است و عربی خلیجی که در امتداد سواحل خلیج فارس متداول است.

کارگران خارجی در عربستان سعودی به طیف گسترده‌ای از زبان‌های بومی از جمله اردو، تاگالوگ و انگلیسی صحبت می‌کنند.

دین در عربستان سعودی

عربستان سعودی زادگاه پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، و شامل شهرهای مقدس مکه و مدینه است. بنابراین، جای تعجب نیست که اسلام دین رسمی این کشور باشد. تقریباً 97 درصد از جمعیت این کشور مسلمان هستند که حدود 85 درصد آن‌ها پیرو اهل سنت و 10 درصد پیرو تشیع هستند. دین رسمی عربستان سعودی وهابیت (سلفی‌گری) است که یک شاخه فوق‌محافظه‌کار از اسلام سنی محسوب می‌شود.

تبعیض و محدودیت‌های مذهبی

اقلیت شیعه در عربستان سعودی با تبعیض‌های شدیدی در زمینه‌های آموزش، استخدام و اجرای عدالت مواجه است. کارگران خارجی با ادیان مختلف مانند هندو، بودایی و مسیحی نیز باید مراقب باشند که به تبلیغ دین خود متهم نشوند. هر شهروند عربستانی که از اسلام روی گرداند، با مجازات اعدام روبرو می‌شود، در حالی که مبلغان دینی غیرمسلمان با زندان و اخراج از کشور مواجه می‌شوند. کلیساها و معابد متعلق به ادیان غیرمسلمان در خاک عربستان سعودی ممنوع هستند.

جغرافیای عربستان سعودی: بیابان‌ها و مرزها

عربستان سعودی در مرکز شبه‌جزیره عربستان واقع شده و مساحتی حدود 2,149,690 کیلومتر مربع (829,996 مایل مربع) را در بر می‌گیرد. مرزهای جنوبی این کشور به طور دقیق مشخص نشده‌اند. این سرزمین وسیع شامل بزرگترین بیابان شنی جهان، یعنی رُبع الخالی یا "ربع خالی" نیز می‌شود.

عربستان سعودی از جنوب با یمن و عمان، از شرق با امارات متحده عربی، از شمال با کویت، عراق و اردن و از غرب با دریای سرخ هم‌مرز است. بلندترین نقطه این کشور، جبل سوداء (کوه سوداء) با ارتفاع 3,133 متر (10,279 فوت) است.

آب و هوای عربستان سعودی: بیابانی و گرم

عربستان سعودی دارای آب و هوای بیابانی است، با روزهای بسیار گرم و کاهش شدید دما در شب. میزان بارندگی در این کشور کم است، اما بیشترین بارش در امتداد ساحل خلیج فارس رخ می‌دهد که سالانه حدود 300 میلی‌متر (12 اینچ) باران دریافت می‌کند.

بیشتر بارندگی‌ها در فصل موسمی اقیانوس هند، از اکتبر تا مارس، اتفاق می‌افتد. عربستان سعودی همچنین شاهد طوفان‌های شن گسترده‌ای است.

دماهای ثبت شده

بالاترین دمای ثبت شده در عربستان سعودی 54 درجه سانتیگراد (129 درجه فارنهایت) و پایین‌ترین دما 11- درجه سانتیگراد (12 درجه فارنهایت) در طریف بوده است.

اقتصاد عربستان سعودی: تکیه بر نفت

اقتصاد عربستان سعودی را می‌توان در یک کلمه خلاصه کرد: نفت. نفت 80 درصد از درآمد پادشاهی و 90 درصد از کل درآمد صادراتی آن را تشکیل می‌دهد. با توجه به اینکه حدود 20 درصد از ذخایر شناخته شده نفت جهان در عربستان سعودی قرار دارد، بعید است این وضعیت به زودی تغییر کند.

درآمد سرانه، نرخ بیکاری و ارز

درآمد سرانه در این کشور حدود 54,000 دلار (سال 2019) است. برآوردهای نرخ بیکاری بین 10 تا 25 درصد متغیر است، اگرچه این آمار فقط شامل مردان می‌شود. دولت عربستان سعودی انتشار ارقام مربوط به فقر را ممنوع کرده است.

واحد پول عربستان سعودی ریال است و نرخ برابری آن با دلار آمریکا ثابت بوده و هر دلار برابر با 3.75 ریال است.

تاریخ اولیه عربستان سعودی: از قبایل بدوی تا ظهور اسلام

برای قرن‌ها، جمعیت اندک منطقه‌ای که امروزه به عنوان عربستان سعودی شناخته می‌شود، عمدتاً از قبایل بدوی و کوچ‌نشین تشکیل شده بود که برای حمل و نقل به شتر وابسته بودند. آنها با ساکنان شهرهایی مانند مکه و مدینه تعامل داشتند که در امتداد مسیرهای اصلی تجاری کاروان‌ها قرار داشتند و کالاها را از اقیانوس هند از طریق خشکی به دنیای مدیترانه می‌رساندند.

ظهور اسلام و اهمیت مکه

در حدود سال 571 میلادی، پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، در مکه متولد شد. تا زمان وفات ایشان در سال 632، دین جدیدشان آماده بود تا در عرصه جهانی گسترش یابد. با این حال، با گسترش اسلام در دوران خلفای اولیه از شبه جزیره ایبری در غرب تا مرزهای چین در شرق، قدرت سیاسی در شهرهای پایتخت خلفا: دمشق، بغداد، قاهره و استانبول متمرکز بود.

به دلیل فریضه حج، یا زیارت مکه، عربستان هرگز اهمیت خود را به عنوان قلب جهان اسلام از دست نداد. با این حال، از نظر سیاسی، این منطقه تحت حاکمیت قبایل، که به طور پراکنده توسط خلفای دوردست کنترل می‌شدند، باقی ماند. این وضعیت در دوران امویان، عباسیان و تا زمان امپراتوری عثمانی ادامه داشت.

ائتلاف جدید: آل سعود و وهابیت

در سال 1744، یک اتحاد سیاسی جدید در عربستان بین محمد بن سعود، بنیانگذار سلسله آل سعود، و محمد بن عبدالوهاب، بنیانگذار جنبش وهابیت، شکل گرفت. این دو خاندان با هم قدرت سیاسی را در منطقه ریاض تثبیت کردند و سپس به سرعت بیشتر مناطق عربستان سعودی امروزی را فتح کردند.

این موضوع باعث شد که محمدعلی پاشا، نایب‌السلطنه امپراتوری عثمانی در منطقه، از مصر به این منطقه لشکرکشی کند، که منجر به جنگ عثمانی-سعودی از سال 1811 تا 1818 شد.

جنگ‌ها و تبعید

خاندان آل سعود برای مدتی بیشتر دارایی‌های خود را از دست داد، اما اجازه یافت در نجد به قدرت باقی بماند. عثمانی‌ها با رهبران مذهبی وهابی بنیادگرا برخورد بسیار سخت‌تری داشتند و بسیاری از آنها را به دلیل باورهای افراطی‌شان اعدام کردند.

در سال 1891، رقبای آل سعود، یعنی آل رشید، در جنگ بر سر کنترل مرکز شبه جزیره عربستان پیروز شدند. خاندان آل سعود به تبعیدی کوتاه در کویت گریخت. تا سال 1902، آل سعود دوباره کنترل ریاض و منطقه نجد را به دست گرفتند. درگیری آنها با آل رشید ادامه یافت.

جنگ جهانی اول و شکل‌گیری عربستان سعودی

در این میان، جنگ جهانی اول آغاز شد. شریف مکه با بریتانیا، که با عثمانی‌ها می‌جنگید، متحد شد و شورش پان‌عرب را علیه امپراتوری عثمانی رهبری کرد. با پایان جنگ و پیروزی متفقین، امپراتوری عثمانی فروپاشید، اما طرح شریف برای یک دولت متحد عربی محقق نشد. در عوض، بیشتر قلمروهای سابق عثمانی در خاورمیانه تحت قیمومیت جامعه ملل قرار گرفت و توسط فرانسه و بریتانیا اداره می‌شد.

تثبیت قدرت ابن سعود

ابن سعود، که در شورش عرب شرکت نکرده بود، در طول دهه 1920 قدرت خود را در عربستان سعودی تثبیت کرد. تا سال 1932، او بر حجاز و نجد حکومت می‌کرد که آنها را با هم ادغام کرد و پادشاهی عربستان سعودی را تشکیل داد.

کشف نفت و تحولات داخلی و خارجی

پادشاهی جدید (عربستان سعودی) به شدت فقیر بود و به درآمد حاصل از حج و محصولات کشاورزی ناچیز متکی بود. با این حال، در سال 1938، با کشف نفت در امتداد ساحل خلیج فارس، اقبال عربستان سعودی تغییر کرد. ظرف سه سال، شرکت نفتی آمریکایی عربی (آرامکو) در حال توسعه میادین نفتی عظیم و فروش نفت سعودی به ایالات متحده بود. دولت سعودی تا سال 1972، زمانی که 20 درصد از سهام این شرکت را به دست آورد، سهمی از آرامکو دریافت نکرد.

جنگ اعراب و اسرائیل و انقلاب اسلامی ایران

اگرچه عربستان سعودی مستقیماً در جنگ یوم کیپور (جنگ رمضان) در سال 1973 شرکت نکرد، اما تحریم نفتی کشورهای عربی علیه متحدان غربی اسرائیل را رهبری کرد که باعث افزایش شدید قیمت نفت شد. دولت سعودی در سال 1979 با چالش جدی روبرو شد، زیرا انقلاب اسلامی ایران باعث ایجاد ناآرامی در بین شیعیان سعودی در بخش نفت‌خیز شرقی کشور شد.

حادثه مسجدالحرام

در نوامبر 1979، افراط‌گرایان اسلام‌گرا در جریان حج، مسجدالحرام در مکه را تصرف کردند و یکی از رهبران خود را مهدی، منجی که عصر طلایی را به ارمغان خواهد آورد، اعلام کردند. ارتش و گارد ملی عربستان سعودی برای بازپس‌گیری مسجد دو هفته زمان صرف کردند و از گاز اشک‌آور و مهمات جنگی استفاده کردند. هزاران زائر به گروگان گرفته شدند و به طور رسمی 255 نفر در این درگیری‌ها جان باختند که شامل زائران، اسلام‌گرایان و سربازان می‌شدند. شصت و سه شبه‌نظامی دستگیر شدند، در دادگاهی مخفی محاکمه شدند و در شهرهای مختلف کشور به طور علنی گردن زده شدند.

مالکیت آرامکو و روابط با آمریکا

عربستان سعودی در سال 1980 مالکیت 100 درصدی آرامکو را به دست آورد. با این وجود، روابط آن با ایالات متحده در طول دهه 1980 همچنان قوی باقی ماند.

جنگ خلیج فارس و اصلاحات پس از آن

هر دو کشور (ایالات متحده و عربستان سعودی) از رژیم صدام حسین در جنگ ایران و عراق در سال‌های 1980-1988 حمایت کردند. در سال 1990، عراق به کویت حمله کرد و عربستان سعودی از ایالات متحده خواست تا واکنش نشان دهد. دولت سعودی به نیروهای آمریکایی و ائتلاف اجازه داد تا در عربستان سعودی مستقر شوند و در طول جنگ خلیج فارس، از دولت تبعیدی کویت استقبال کرد. این روابط عمیق با آمریکایی‌ها، اسلام‌گرایان، از جمله اسامه بن لادن، و همچنین بسیاری از شهروندان عادی سعودی را نگران کرد.

تغییرات رهبری و اصلاحات اجتماعی

ملک فهد در سال 2005 درگذشت. ملک عبدالله جانشین وی شد و اصلاحات اقتصادی را با هدف تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان و همچنین اصلاحات اجتماعی محدود معرفی کرد. پس از مرگ عبدالله، ملک سلمان و پسرش، محمد بن سلمان، ولیعهد، شروع به اعمال اصلاحات اجتماعی بیشتری کردند، از جمله اجازه رانندگی به زنان از سال 2018. با این وجود، عربستان سعودی همچنان یکی از سرکوبگرترین کشورهای جهان برای زنان و اقلیت‌های مذهبی است.