اطلس چیست؟ راهنمای جامع شناخت اطلس‌ها و تاریخچه نقشه‌کشی
آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که چگونه می‌توان اطلاعات جامعی از نقاط مختلف دنیا، از ویژگی‌های طبیعی گرفته تا مرزهای سیاسی و حتی آمار اقتصادی و اجتماعی، در یک جا جمع‌آوری کرد؟ پاسخ این سوال در اطلس نهفته است. اطلس، مجموعه‌ای از نقشه‌های گوناگون از کره زمین یا مناطق خاص مانند ایالات متحده آمریکا یا اروپا است که به شما امکان می‌دهد تا به دنیای اطراف خود، دیدی جامع و دقیق داشته باشید.
نقشه‌های موجود در اطلس‌ها، نه تنها ویژگی‌های جغرافیایی مانند کوه‌ها، رودخانه‌ها و جنگل‌ها را نشان می‌دهند، بلکه توپوگرافی (پستی و بلندی‌های زمین) و مرزهای سیاسی کشورها و مناطق مختلف را نیز به تصویر می‌کشند. علاوه بر این، بسیاری از اطلس‌ها اطلاعات ارزشمندی در مورد آب و هوا، جمعیت، مذهب، اقتصاد و سایر جنبه‌های زندگی در مناطق مختلف ارائه می‌دهند.
انواع اطلس‌ها
به طور سنتی، نقشه‌های اطلس به صورت کتاب چاپ می‌شدند. اطلس‌های مرجع معمولاً جلد سخت دارند و حاوی اطلاعات جامع و دقیقی هستند، در حالی که اطلس‌های راهنما که برای مسافرت طراحی شده‌اند، اغلب جلد نرم دارند تا حمل و نقل آن‌ها آسان‌تر باشد. امروزه، اطلس‌ها در قالب‌های مختلف چندرسانه‌ای نیز در دسترس هستند و بسیاری از ناشران، نقشه‌های خود را برای استفاده در رایانه‌های شخصی و اینترنت ارائه می‌دهند. بنابراین، دسترسی به اطلاعات جغرافیایی هرگز به این آسانی نبوده است!
تاریخچه اطلس: از اسطوره تا دنیای مدرن
استفاده از نقشه‌ها و فن نقشه‌کشی برای درک جهان، قدمتی طولانی دارد. ریشه نام "اطلس" که به معنای مجموعه نقشه‌ها است، به شخصیت اسطوره‌ای یونانی، اطلس، بازمی‌گردد. طبق افسانه‌ها، اطلس به عنوان مجازات از سوی خدایان محکوم شد تا زمین و آسمان را بر دوش خود حمل کند. تصویر او اغلب روی کتاب‌های نقشه‌ها چاپ می‌شد و به تدریج این کتاب‌ها به نام اطلس شناخته شدند.
اطلس‌های اولیه
قدیمی‌ترین اطلس شناخته شده به کلودیوس پتولمیوس، جغرافیدان یونانی-رومی، نسبت داده می‌شود. اثر او، "جغرافیا"، اولین کتاب منتشر شده در زمینه نقشه‌کشی بود که شامل دانش جغرافیایی جهان در حدود قرن دوم میلادی بود. در آن زمان، نقشه‌ها و دست‌نوشته‌ها به صورت دستی تهیه می‌شدند. قدیمی‌ترین نسخه‌های باقی‌مانده از "جغرافیا" به سال ۱۴۷۵ برمی‌گردد.
در اواخر قرن پانزدهم میلادی، سفرهای کریستف کلمب، جان کابوت و Amerigo Vespucci دانش بشر از جغرافیای جهان را به طور چشمگیری افزایش داد. در سال ۱۵۰۷، Johannes Ruysch، نقشه‌نگار و جهانگرد اروپایی، نقشه جدیدی از جهان خلق کرد که بسیار محبوب شد. این نقشه در همان سال در یک نسخه رومی از "جغرافیا" بازنشر شد. نسخه دیگری از "جغرافیا" در سال ۱۵۱۳ منتشر شد که آمریکای شمالی و جنوبی را به هم متصل می‌کرد.
اطلس‌های مدرن
نخستین اطلس مدرن در سال ۱۵۷۰ توسط آبراهام اورتلیوس، نقشه‌نگار و جغرافیدان فلمیش، چاپ شد. نام این اطلس "Theatrum Orbis Terrarum" یا "تئاتر جهان" بود. این کتاب، اولین مجموعه نقشه‌ها با تصاویر یکسان در اندازه و طراحی بود. اولین نسخه آن شامل ۷۰ نقشه مختلف بود. همانند "جغرافیا"، "تئاتر جهان" نیز بسیار محبوب بود و از سال ۱۵۷۰ تا ۱۷۲۴ در نسخه‌های متعددی به چاپ رسید.
در سال ۱۶۳۳، Henricus Hondius، نقشه‌نگار و ناشر هلندی، نقشه‌ای از جهان با تزئینات بسیار زیبا طراحی کرد که در نسخه‌ای از اطلس Gerard Mercator، جغرافیدان فلمیش، منتشر شد. این اطلس برای اولین بار در سال ۱۵۹۵ منتشر شده بود.
آثار اورتلیوس و مرکاتور به عنوان آغاز عصر طلایی نقشه‌کشی هلندی شناخته می‌شوند. در این دوره، اطلس‌ها به طور فزاینده‌ای محبوب و مدرن شدند. هلندی‌ها در طول قرن هجدهم به تولید حجم زیادی از اطلس‌ها ادامه دادند، در حالی که نقشه‌نگاران در سایر نقاط اروپا نیز شروع به چاپ آثار خود کردند. فرانسوی‌ها و بریتانیایی‌ها به دلیل افزایش فعالیت‌های دریایی و تجاری خود، در اواخر قرن هجدهم شروع به تولید نقشه‌های بیشتری، به ویژه اطلس‌های دریایی، کردند.
در قرن نوزدهم، اطلس‌ها بسیار دقیق‌تر شدند و به جای کل کشورها یا مناطق جهان، به مناطق خاصی مانند شهرها تمرکز کردند. با ظهور تکنیک‌های چاپ مدرن، تعداد اطلس‌های منتشر شده نیز افزایش یافت. پیشرفت‌های تکنولوژیکی مانند سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) به اطلس‌های مدرن این امکان را داده‌اند که شامل نقشه‌های موضوعی باشند که آمارهای مختلفی از یک منطقه را نشان می‌دهند.
انواع اطلس: از مرجع تا راهنما
به دلیل تنوع گسترده داده‌ها و فناوری‌های موجود امروزی، اطلس‌ها در انواع مختلفی تولید می‌شوند. رایج‌ترین آن‌ها، اطلس‌های رومیزی یا مرجع و اطلس‌های مسافرتی یا نقشه‌های راه هستند. اطلس‌های رومیزی می‌توانند جلد سخت یا جلد نرم باشند، اما مانند کتاب‌های مرجع طراحی شده‌اند و شامل اطلاعات متنوعی در مورد مناطقی که پوشش می‌دهند، هستند.
اطلس‌های مرجع
اطلس‌های مرجع معمولاً بزرگ هستند و شامل نقشه‌ها، جداول، نمودارها و سایر تصاویر و متون برای توصیف یک منطقه می‌باشند. آن‌ها می‌توانند برای نمایش جهان، کشورهای خاص، ایالت‌ها یا حتی مکان‌های خاص مانند یک پارک ملی ساخته شوند. اطلس جهان نشنال جئوگرافیک (National Geographic Atlas of the World) شامل اطلاعاتی درباره کل کره زمین است که به بخش‌هایی تقسیم شده است که به بررسی دنیای انسان و دنیای طبیعی می‌پردازند. این بخش‌ها شامل موضوعاتی مانند زمین‌شناسی، تکتونیک صفحه‌ای، بیوژئوگرافی و جغرافیای سیاسی و اقتصادی است. سپس این اطلس، جهان را به قاره‌ها، اقیانوس‌ها و شهرهای بزرگ تقسیم می‌کند تا نقشه‌های سیاسی و فیزیکی قاره‌ها به طور کلی و کشورهای درون آن‌ها را نشان دهد. این یک اطلس بسیار بزرگ و مفصل است، اما با نقشه‌های دقیق، تصاویر، جداول، نمودارها و متون فراوان خود، به عنوان یک مرجع کامل برای جهان عمل می‌کند.
اطلس یلواستون (Atlas of Yellowstone) شبیه به اطلس جهان نشنال جئوگرافیک است، اما کمتر جامع است. این نیز یک اطلس مرجع است، اما به جای بررسی کل جهان، به یک منطقه بسیار خاص نگاه می‌کند. مانند اطلس بزرگتر جهان، شامل اطلاعاتی در مورد جغرافیای انسانی، فیزیکی و زیستی منطقه یلواستون است. این اطلس طیف گسترده‌ای از نقشه‌ها را ارائه می‌دهد که مناطقی را در داخل و خارج از پارک ملی یلواستون نشان می‌دهند.
اطلس‌های مسافرتی یا نقشه‌های راه
اطلس‌های مسافرتی و نقشه‌های راه معمولاً جلد نرم هستند و گاهی اوقات به صورت سیمی صحافی می‌شوند تا در هنگام مسافرت راحت‌تر حمل شوند. آن‌ها اغلب تمام اطلاعاتی را که یک اطلس مرجع دارد، شامل نمی‌شوند، بلکه بر اطلاعاتی تمرکز می‌کنند که ممکن است برای مسافران مفید باشد، مانند شبکه‌های خاص جاده‌ای یا بزرگراهی، مکان پارک‌ها یا سایر نقاط توریستی، و در برخی موارد، مکان فروشگاه‌ها و/یا هتل‌های خاص.
انواع مختلف اطلس‌های چندرسانه‌ای موجود می‌توانند برای مرجع و/یا مسافرت استفاده شوند. آن‌ها حاوی همان نوع اطلاعاتی هستند که در قالب کتاب پیدا می‌کنید.
اطلس‌های محبوب: گشتی در میان پرطرفدارترین‌ها
اطلس جهان نشنال جئوگرافیک به دلیل تنوع گسترده اطلاعاتی که ارائه می‌دهد، یک اطلس مرجع بسیار محبوب است. از دیگر اطلس‌های مرجع پرطرفدار می‌توان به اطلس جهان گود (Goode's World Atlas) اشاره کرد که توسط جان پل گود توسعه یافته و توسط رند مک‌نالی منتشر شده است، و همچنین اطلس مختصر جهان نشنال جئوگرافیک (National Geographic Concise Atlas of the World). اطلس جهان گود در کلاس‌های جغرافیای دانشگاهی بسیار پرطرفدار است، زیرا شامل تنوعی از نقشه‌های جهانی و منطقه‌ای است که توپوگرافی و مرزهای سیاسی را نشان می‌دهند. همچنین، اطلاعات دقیقی درباره آمار آب و هوایی، اجتماعی، مذهبی و اقتصادی کشورهای جهان ارائه می‌دهد.
از اطلس‌های مسافرتی محبوب می‌توان به اطلس‌های راه رند مک‌نالی (Rand McNally road atlases) و اطلس‌های راهنمای توماس (Thomas Guide road atlases) اشاره کرد. این اطلس‌ها بسیار خاص برای مناطقی مانند ایالات متحده یا حتی ایالت‌ها و شهرها هستند. آن‌ها شامل نقشه‌های جاده‌ای دقیقی هستند که نقاط مورد علاقه را نیز برای کمک به مسافرت و ناوبری نشان می‌دهند.
برای مشاهده یک اطلس آنلاین جذاب و تعاملی، از وب‌سایت MapMaker Interactive نشنال جئوگرافیک دیدن کنید.
