قشر مغز چیست و چه وظایفی دارد؟ راهنمای جامع عملکرد کورتکس مغزی

قشر مغز، لایه‌ای نازک (حدود 1.5 تا 5 میلی‌متر) است که سطح بیرونی مخ (بزرگترین بخش مغز) را می‌پوشاند. این لایه که توسط مننژها (پرده‌های مغزی) محافظت می‌شود، به دلیل رنگ خاکستری‌اش، اغلب به عنوان "ماده خاکستری" شناخته می‌شود. این رنگ خاکستری به دلیل فقدان میلین (غلاف عایق) در اطراف رشته‌های عصبی این ناحیه است، در حالی که سایر بخش‌های مغز به دلیل وجود میلین، سفید به نظر می‌رسند. قشر مخ همچنین بخشی از سطح مخچه را نیز در بر می‌گیرد.

این لایه حیاتی، حدود دو سوم از کل جرم مغز را تشکیل می‌دهد و در اطراف و روی بیشتر ساختارهای مغزی قرار گرفته است. قشر مغز از برجستگی‌های تاخورده‌ای به نام "ژیری" (Gyri) تشکیل شده که شیارهای عمیقی به نام "سولسی" (Sulci) را ایجاد می‌کنند. این چین‌خوردگی‌ها، سطح مغز را به طور چشمگیری افزایش می‌دهند و در نتیجه، میزان ماده خاکستری و ظرفیت پردازش اطلاعات را بالا می‌برند.

مخ، پیشرفته‌ترین بخش مغز انسان است و مسئولیت عملکردهای شناختی پیچیده مانند تفکر، ادراک، تولید و درک زبان را بر عهده دارد. بیشتر پردازش‌های اطلاعاتی در قشر مغز انجام می‌شود. قشر مغز به چهار لوب اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام وظایف تخصصی خود را دارند: لوب پیشانی (فرونتال)، لوب آهیانه‌ای (پاریتال)، لوب گیجگاهی (تمپورال) و لوب پس سری (اکسیپیتال). هر یک از این لوب‌ها نقش مهمی در عملکردهای مختلف شناختی و رفتاری ایفا می‌کنند و آسیب به هر کدام می‌تواند منجر به اختلالات خاصی شود.

وظایف قشر مغز: مرکز فرماندهی هوشیاری

قشر مغز، این لایه پیچیده و حیاتی، در طیف گسترده‌ای از عملکردهای بدن نقش اساسی ایفا می‌کند. از پردازش اطلاعات حسی گرفته تا کنترل حرکات ارادی، قشر مغز مسئولیت‌های مهمی را بر عهده دارد.

• تعیین هوش: قشر مغز نقش کلیدی در پردازش اطلاعات، حل مسائل و تفکر انتزاعی دارد که همگی از مؤلفه‌های اصلی هوش هستند.
• شکل‌دهی به شخصیت: ویژگی‌های شخصیتی، الگوهای رفتاری و تعاملات اجتماعی همگی تحت تأثیر فعالیت‌های قشر مغز قرار دارند.
• عملکرد حرکتی: کنترل حرکات ارادی بدن، از جمله راه رفتن، صحبت کردن و نوشتن، توسط مناطق حرکتی قشر مغز مدیریت می‌شود.
• برنامه‌ریزی و سازماندهی: توانایی برنامه‌ریزی، سازماندهی و اولویت‌بندی وظایف، از عملکردهای اساسی قشر مغز است که برای موفقیت در زندگی روزمره ضروری است.
• حس لامسه: دریافت و پردازش اطلاعات مربوط به لمس، دما، درد و فشار، توسط مناطق حسی قشر مغز انجام می‌شود.
• پردازش اطلاعات حسی: قشر مغز مسئول تفسیر و ادغام اطلاعات حسی دریافتی از حواس مختلف (بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه) است.
• پردازش زبان: درک و تولید زبان، از جمله صحبت کردن، خواندن و نوشتن، توسط مناطق تخصصی قشر مغز انجام می‌شود.

قشر مغز حاوی مناطق حسی و حرکتی است. مناطق حسی، اطلاعات را از تالاموس دریافت کرده و پردازش می‌کنند. این مناطق شامل قشر بینایی در لوب پس سری (مسئول پردازش اطلاعات بصری)، قشر شنوایی در لوب گیجگاهی (مسئول پردازش اطلاعات شنیداری)، قشر چشایی و قشر حسی پیکری در لوب آهیانه‌ای (مسئول پردازش اطلاعات حسی بدن) هستند.

تخمین زده می‌شود که بین 14 تا 16 میلیارد نورون در قشر مغز وجود داشته باشد. این نورون‌ها در مدارهای پیچیده‌ای سازماندهی شده‌اند که امکان پردازش اطلاعات پیچیده را فراهم می‌کنند.

در داخل مناطق حسی، نواحی انجمنی وجود دارند که به حواس، معنا می‌بخشند و حواس را با محرک‌های خاص مرتبط می‌کنند. مناطق حرکتی، از جمله قشر حرکتی اولیه و قشر پیش حرکتی، حرکات ارادی را تنظیم می‌کنند.

موقعیت مکانی قشر مغز

از نظر موقعیت قرارگیری، مخ و قشر مغزی که آن را پوشانده است، بالاترین بخش مغز محسوب می‌شوند. قشر مغز نسبت به ساختارهای دیگری مانند پل مغزی (پونز)، مخچه و بصل النخاع، در موقعیت بالاتری (Superior) قرار دارد.

اختلالات مرتبط با قشر مغز

آسیب یا مرگ سلول‌های مغزی در قشر مغز می‌تواند منجر به بروز اختلالات متعددی شود. علائم و نشانه‌های این اختلالات بستگی به ناحیه‌ای از قشر مغز دارد که آسیب دیده است.

آپراکسی: آپراکسی مجموعه‌ای از اختلالات است که با ناتوانی در انجام وظایف حرکتی خاص مشخص می‌شود، در حالی که هیچ آسیبی به عملکرد عصبی حرکتی یا حسی وارد نشده است. افراد مبتلا ممکن است در راه رفتن، لباس پوشیدن یا استفاده صحیح از اشیاء رایج مشکل داشته باشند. آپراکسی اغلب در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر، اختلالات پارکینسون و اختلالات لوب پیشانی مشاهده می‌شود.

آسیب به لوب آهیانه‌ای قشر مغز می‌تواند منجر به وضعیتی به نام آگرافیا شود. این افراد در نوشتن مشکل دارند یا به طور کلی قادر به نوشتن نیستند.

آسیب به قشر مغز همچنین ممکن است منجر به آتاکسی شود. این نوع اختلالات با عدم هماهنگی و تعادل مشخص می‌شوند. افراد قادر به انجام حرکات ارادی عضلانی به صورت روان و هماهنگ نیستند.

آسیب به قشر مغز همچنین با اختلالات افسردگی، مشکل در تصمیم‌گیری، عدم کنترل تکانه، مشکلات حافظه و مشکلات توجه مرتبط است. این آسیب‌ها می‌توانند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارند.