جسم پینه‌ای: شاهراه ارتباطی مغز و نقش آن در عملکرد شناختی
جسم پینه‌ای (Corpus Callosum) یک نوار ضخیم از رشته‌های عصبی است که لوب‌های قشر مغز را به دو نیمکره راست و چپ تقسیم می‌کند. این ساختار حیاتی، نیمکره‌های مغز را به هم متصل کرده و امکان برقراری ارتباط بین آنها را فراهم می‌سازد. در واقع، جسم پینه‌ای به عنوان پلی ارتباطی عمل کرده و اطلاعات حرکتی، حسی و شناختی را بین دو نیمکره مغز منتقل می‌کند. این تبادل اطلاعات برای عملکرد صحیح مغز و انجام فعالیت‌های روزمره ضروری است.
عملکرد جسم پینه‌ای: نقشی حیاتی در هماهنگی مغز
جسم پینه‌ای، بزرگترین دسته فیبری در مغز است که حدود 200 میلیون آکسون را در خود جای داده است. این ساختار از مسیرهای فیبری ماده سفید به نام فیبرهای کمیسوری تشکیل شده و در عملکردهای متعددی از بدن نقش دارد. از جمله وظایف کلیدی جسم پینه‌ای می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارتباط بین نیمکره‌های مغز: تسهیل تبادل اطلاعات بین نیمکره‌های راست و چپ مغز
- حرکات چشم و بینایی: هماهنگی حرکات چشم و ادغام اطلاعات بصری از دو نیمکره
- حفظ تعادل برانگیختگی و توجه: تنظیم سطح هوشیاری و تمرکز
- مکان‌یابی لمسی: انتقال اطلاعات لمسی بین نیمکره‌ها برای تشخیص محل تماس
جسم پینه‌ای از جلو (قدامی) به عقب (خلفی) به نواحی مختلفی تقسیم می‌شود: منقار (Rostrum)، زانو (Genu)، تنه (Body) و ته (Splenium). منقار و زانو، لوب‌های پیشانی چپ و راست مغز را به هم متصل می‌کنند. تنه و ته نیز نیمکره‌های لوب‌های گیجگاهی و لوب‌های پس سری را به یکدیگر وصل می‌کنند.
جسم پینه‌ای نقش مهمی در بینایی ایفا می‌کند، زیرا نیمه‌های جداگانه میدان دید ما را که به طور جداگانه در هر نیمکره پردازش می‌شوند، با هم ترکیب می‌کند. همچنین با اتصال قشر بینایی به مراکز زبان مغز، به ما امکان می‌دهد اشیایی را که می‌بینیم، شناسایی کنیم. علاوه بر این، جسم پینه‌ای اطلاعات لمسی (که در لوب‌های جداری پردازش می‌شود) را بین نیمکره‌های مغز منتقل می‌کند تا ما را قادر سازد محل لمس را تشخیص دهیم. در واقع، این ساختار حیاتی به پردازش یکپارچه اطلاعات حسی و حرکتی کمک کرده و نقش کلیدی در عملکرد شناختی دارد.
محل قرارگیری جسم پینه‌ای در مغز
جسم پینه‌ای به طور کلی در زیر مخ (Cerebrum) و در خط میانی مغز واقع شده است. این ساختار در داخل شکاف بین‌نیمکره‌ای (Interhemispheric fissure) قرار دارد که یک شیار عمیق است و نیمکره‌های مغز را از هم جدا می‌کند.
آژنزی جسم پینه‌ای (AgCC)
آژنزی جسم پینه‌ای (Agenesis of the Corpus Callosum) یا AgCC، وضعیتی است که در آن فرد با جسم پینه‌ای ناقص یا بدون جسم پینه‌ای متولد می‌شود. جسم پینه‌ای به طور معمول بین هفته‌های 12 تا 20 بارداری شروع به شکل‌گیری می‌کند و حتی تا بزرگسالی نیز تغییرات ساختاری را تجربه می‌کند. AgCC می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله جهش‌های کروموزومی، عفونت‌های قبل از تولد، قرار گرفتن جنین در معرض سموم یا داروها و ناهنجاری‌های رشدی مغز ناشی از کیست‌ها باشد.
افراد مبتلا به AgCC ممکن است تاخیرهای رشدی شناختی را تجربه کنند و در درک زبان و نشانه‌های اجتماعی دچار مشکل شوند. مشکلات بالقوه دیگر شامل نقص شنوایی، بدشکلی سر یا صورت، اسپاسم و تشنج است.
سوال مهم این است که چگونه افرادی که بدون جسم پینه‌ای متولد می‌شوند، قادر به عملکرد هستند؟ چگونه هر دو نیمکره مغز آنها می‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند؟ محققان دریافته‌اند که فعالیت مغز در حالت استراحت در افراد با مغز سالم و افراد مبتلا به AgCC اساساً مشابه است. این نشان می‌دهد که مغز با ایجاد ارتباطات عصبی جدید بین نیمکره‌های مغز، فقدان جسم پینه‌ای را جبران می‌کند. با این حال، فرآیند دقیق درگیر در ایجاد این ارتباط هنوز ناشناخته است. در واقع، مغز با نوعی سیم‌کشی مجدد (rewiring) خود را تطبیق داده و مسیرهای ارتباطی جایگزین ایجاد می‌کند.
- آناتومی
- زیست شناسی
- علم
