کلادوگرام چیست؟ (+ مثال) – راهنمای جامع درک روابط تکاملی

کلادوگرام یک نمودار درختی است که روابط فرضی بین گروه‌های مختلف موجودات زنده، از جمله نیای مشترک آن‌ها را نشان می‌دهد. واژه "کلادوگرام" از دو واژه یونانی "کلادوس" به معنای "شاخه" و "گراما" به معنای "مشخصه" گرفته شده است. این نمودار شبیه شاخه‌های یک درخت است که از تنه اصلی منشعب می‌شوند. با این حال، شکل کلادوگرام لزوماً عمودی نیست و می‌تواند از کناره‌ها، بالا، پایین یا مرکز نیز شاخه بزند.

کلادوگرام‌ها می‌توانند بسیار ساده بوده و تنها چند گروه از موجودات زنده را با هم مقایسه کنند، یا بسیار پیچیده بوده و به طور بالقوه تمام اشکال حیات را طبقه‌بندی نمایند. با این وجود، کلادوگرام‌ها بیشتر برای طبقه‌بندی جانوران استفاده می‌شوند تا سایر اشکال حیات. این نمودارها در حوزه فیلوژنتیک (phylogenetics) که به بررسی تاریخچه تکاملی و روابط بین موجودات می‌پردازد، کاربرد فراوانی دارند.

سیناپومورفی‌ها (Synapomorphies): کلید ساخت کلادوگرام

دانشمندان برای ساخت کلادوگرام، گروه‌های مختلف موجودات را بر اساس سیناپومورفی‌ها مقایسه می‌کنند. سیناپومورفی‌ها، ویژگی‌های ارثی مشترکی هستند که از یک نیای مشترک به ارث رسیده‌اند، مانند داشتن خز، تولید تخم پوسته‌دار یا خونگرم بودن. در ابتدا، سیناپومورفی‌ها ویژگی‌های مورفولوژیکی قابل مشاهده بودند، اما کلادوگرام‌های مدرن از داده‌های توالی‌یابی DNA و RNA و همچنین پروتئین‌ها استفاده می‌کنند.

کلادیستیک (Cladistics) و فیلوژنی (Phylogeny): مفاهیم کلیدی در ساخت کلادوگرام

روش فرضیه‌سازی روابط بین موجودات و ساخت کلادوگرام‌ها، کلادیستیک نامیده می‌شود. روابط فرضی بین موجودات نیز فیلوژنی نامیده می‌شود. به طور خلاصه، کلادیستیک روشی است که به کمک آن فیلوژنی موجودات را ترسیم می‌کنیم. این روابط به ما کمک می‌کنند تا تاریخچه تکاملی موجودات را بهتر درک کنیم.

نکات کلیدی در مورد کلادوگرام:

• کلادوگرام نوعی نمودار است که روابط فرضی بین گروه‌های موجودات زنده را نشان می‌دهد.
• کلادوگرام شبیه یک درخت است، با شاخه‌هایی که از یک تنه اصلی منشعب می‌شوند.
• اجزای کلیدی یک کلادوگرام عبارتند از: ریشه، کلادها و گره‌ها. ریشه نشان‌دهنده نیای مشترک تمام گروه‌های منشعب از آن است. کلادها شاخه‌هایی هستند که گروه‌های مرتبط و نیای مشترک آن‌ها را نشان می‌دهند. گره‌ها نقاطی هستند که نشان‌دهنده نیای فرضی هستند.
• در ابتدا، کلادوگرام‌ها بر اساس ویژگی‌های مورفولوژیکی سازماندهی می‌شدند، اما کلادوگرام‌های مدرن بیشتر بر اساس داده‌های ژنتیکی و مولکولی هستند.

اجزای اصلی یک کلادوگرام

هر کلادوگرام از سه بخش اصلی تشکیل شده است: ریشه (Root)، کلاد (Clade) و گره (Node).

• ریشه (Root): ریشه، تنه اصلی کلادوگرام است و نشان‌دهنده نیای مشترکی است که تمام گروه‌های موجود در نمودار از آن منشعب شده‌اند. به عبارت دیگر، ریشه، جدّ همه موجودات نمایش داده شده در کلادوگرام است.
• کلاد (Clade): کلادها، شاخه‌های منشعب شده از ریشه هستند. هر کلاد، یک گروه از موجودات را نشان می‌دهد که دارای یک نیای فرضی مشترک هستند. به این ترتیب، کلادها گروه‌هایی را تشکیل می‌دهند که از نظر تکاملی به یکدیگر مرتبط هستند.
• گره (Node): گره‌ها نقاطی هستند که شاخه‌ها در آن به یکدیگر متصل می‌شوند. هر گره، نشان‌دهنده یک نیای فرضی مشترک بین دو یا چند گروه از موجودات است. محل قرارگیری گره‌ها در نمودار، نشان‌دهنده زمان تقریبی جدا شدن گروه‌های مختلف از یکدیگر در طول تاریخ تکامل است.

تفاوت کلادوگرام و فیلوگرام

کلادوگرام تنها یکی از انواع نمودارهای درختی است که در فیلوژنتیک استفاده می‌شود. انواع دیگر شامل فیلوگرام و دندروگرام هستند. اگرچه ممکن است برخی افراد این نام‌ها را به جای یکدیگر استفاده کنند، اما زیست‌شناسان تفاوت‌های مشخصی بین این نمودارها قائل هستند.

کلادوگرام‌ها نشان‌دهنده نیای مشترک هستند، اما میزان زمان تکاملی بین یک جد و یک گروه نواده را مشخص نمی‌کنند. در حالی که طول خطوط یک کلادوگرام ممکن است متفاوت باشد، این طول‌ها معنایی ندارند. در مقابل، طول شاخه‌های یک فیلوگرام متناسب با زمان تکاملی است. بنابراین، یک شاخه طولانی نشان‌دهنده زمان طولانی‌تر نسبت به یک شاخه کوتاه‌تر است. به عبارت دیگر، فیلوگرام علاوه بر روابط خویشاوندی، اطلاعاتی در مورد سرعت و مدت زمان تغییرات تکاملی نیز ارائه می‌دهد.

در حالی که ممکن است کلادوگرام‌ها و دندروگرام‌ها مشابه به نظر برسند، اما با هم تفاوت دارند. کلادوگرام‌ها نشان‌دهنده تفاوت‌های فرضی تکاملی بین گروه‌های موجودات زنده هستند، در حالی که دندروگرام‌ها هم روابط طبقه‌بندی و هم روابط تکاملی را نشان می‌دهند. دندروگرام‌ها اغلب برای نمایش روابط بین گروه‌هایی استفاده می‌شوند که ممکن است ارتباط تکاملی نزدیکی نداشته باشند، اما از نظر ویژگی‌های ظاهری یا اکولوژیکی مشابه هستند.

چگونه یک کلادوگرام بسازیم؟ راهنمای گام به گام

ساخت کلادوگرام بر اساس مقایسه شباهت‌ها و تفاوت‌های بین گروه‌های مختلف موجودات زنده انجام می‌شود. به این ترتیب، می‌توان یک کلادوگرام برای توصیف روابط بین انواع مختلف جانوران ساخت (اما نه بین افراد). برای ساخت یک کلادوگرام، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. شناسایی گروه‌های جداگانه: به عنوان مثال، گروه‌ها می‌توانند شامل گربه‌ها، سگ‌ها، پرندگان، خزندگان و ماهی‌ها باشند.
2. تهیه فهرستی از ویژگی‌ها: فقط ویژگی‌هایی را فهرست کنید که قابل ارث باشند و تحت تأثیر عوامل محیطی یا سایر عوامل قرار نگیرند. مثال‌ها عبارتند از: مهره، مو/پشم، پر، پوسته‌های تخم، چهار اندام. به فهرست کردن ویژگی‌ها ادامه دهید تا زمانی که یک ویژگی مشترک بین همه گروه‌ها و تفاوت‌های کافی بین سایر گروه‌ها برای ایجاد یک نمودار داشته باشید.
3. گروه‌بندی موجودات: قبل از ترسیم کلادوگرام، گروه‌بندی موجودات مفید است. نمودار ون (Venn diagram) به دلیل نشان دادن مجموعه‌ها مفید است، اما می‌توانید به سادگی گروه‌ها را فهرست کنید. به عنوان مثال: گربه‌ها و سگ‌ها هر دو مهره‌دار، دارای مو، چهار اندام و تخم آمنیونی هستند. پرندگان و خزندگان مهره‌دارانی هستند که تخم پوسته‌دار می‌گذارند و دارای چهار اندام هستند. ماهی‌ها مهره‌دارانی هستند که تخم دارند، اما فاقد چهار اندام هستند.
4. ترسیم کلادوگرام: ویژگی مشترک، ریشه است. در مثال ما، همه جانوران مهره‌دار هستند. اولین گره (Node) به شاخه موجوداتی می‌رسد که کمترین اشتراک را با سایر گروه‌ها دارند (ماهی‌ها). گره بعدی که از تنه منشعب می‌شود، به گره دیگری می‌رسد که به خزندگان و پرندگان منشعب می‌شود. گره نهایی که از تنه منشعب می‌شود به گربه‌ها و سگ‌ها می‌رسد. شاید از خود بپرسید چگونه تصمیم بگیریم که گره دوم به خزندگان/پرندگان منتهی شود یا به گربه‌ها/سگ‌ها. دلیل این‌که خزندگان/پرندگان بعد از ماهی‌ها قرار می‌گیرند این است که تخم می‌گذارند. کلادوگرام فرضیه‌ای را مطرح می‌کند که انتقال از تخم‌های پوسته‌دار به تخم‌های آمنیونی در طول تکامل رخ داده است. گاهی اوقات یک فرضیه ممکن است نادرست باشد، به همین دلیل است که کلادوگرام‌های مدرن بر اساس ژنتیک ساخته می‌شوند نه مورفولوژی.