دیواره بزرگ مرجانی: شگفتی زنده، تهدیدات پیش رو | راهنمای جامع

دیواره بزرگ مرجانی استرالیا، بزرگترین سامانه صخره‌ای مرجانی جهان به شمار می‌رود. این شگفتی طبیعی، با بیش از 2900 صخره منفرد و 900 جزیره، مساحتی بالغ بر 344,400 کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد. این پهنه آبی نه تنها یکی از عجایب هفتگانه طبیعی جهان است، بلکه در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده و به عنوان بزرگترین ساختار زنده جهان شناخته می‌شود.

ویژگی منحصر به فرد دیواره بزرگ مرجانی، امکان مشاهده آن از فضاست. این تنها موجود زنده روی زمین است که از این فاصله نیز قابل رویت است و شکوه و عظمت آن را به رخ جهانیان می‌کشد. این اکوسیستم غنی، خانه امنی برای هزاران گونه مختلف از موجودات دریایی است و نقش مهمی در حفظ تعادل زیستی اقیانوس‌ها ایفا می‌کند.

جغرافیای دیواره بزرگ مرجانی

دیواره بزرگ مرجانی در دریای کورال و در امتداد سواحل شمال شرقی ایالت کوئینزلند استرالیا واقع شده است. این صخره مرجانی عظیم، طولی برابر با 2600 کیلومتر دارد و فاصله بیشتر بخش‌های آن از ساحل بین 15 تا 150 کیلومتر متغیر است. در برخی نقاط، عرض این دیواره مرجانی تا 65 کیلومتر نیز می‌رسد. جزیره موری نیز بخشی از این ساختار شگفت‌انگیز است.

از نظر جغرافیایی، دیواره بزرگ مرجانی از تنگه تورس در شمال تا ناحیه بین جزایر لیدی الیوت و فریزر در جنوب امتداد یافته است. بخش وسیعی از این اکوسیستم ارزشمند، تحت حفاظت پارک دریایی دیواره بزرگ مرجانی قرار دارد. این پارک دریایی، بیش از 3000 کیلومتر از دیواره مرجانی را در بر می‌گیرد و در امتداد ساحل کوئینزلند، در نزدیکی شهر بوندابرگ، گسترده شده است. تلاش‌های حفاظتی گسترده‌ای در این منطقه صورت می‌گیرد تا این میراث طبیعی برای نسل‌های آینده حفظ شود.

زمین‌شناسی دیواره بزرگ مرجانی

شکل‌گیری زمین‌شناختی دیواره بزرگ مرجانی، فرآیندی طولانی و پیچیده بوده است. تشکیل صخره‌های مرجانی در این منطقه حدود 48 تا 58 میلیون سال پیش، همزمان با شکل‌گیری حوضه دریای کورال آغاز شد. پس از جابجایی قاره استرالیا به موقعیت فعلی، تغییرات سطح آب دریا آغاز شد و صخره‌های مرجانی رشد سریعی را تجربه کردند. با این حال، تغییرات اقلیمی و نوسانات سطح آب دریا پس از آن، باعث رشد و انحطاط چرخه‌ای آن‌ها شد. دلیل این امر، نیاز صخره‌های مرجانی به دما و میزان مشخصی از نور خورشید برای رشد است.

دانشمندان بر این باورند که ساختارهای کامل صخره‌ای مرجانی، که امروزه دیواره بزرگ مرجانی را تشکیل می‌دهند، حدود 600,000 سال پیش شکل گرفته‌اند. این صخره نیز به دلیل تغییرات آب و هوایی و سطح دریا از بین رفت. دیواره مرجانی فعلی، حدود 20,000 سال پیش، با رشد بر روی بقایای صخره قدیمی‌تر، شروع به شکل‌گیری کرد. این اتفاق همزمان با پایان آخرین عصر یخبندان رخ داد که در طی آن، سطح آب دریا بسیار پایین‌تر از امروز بود.

با پایان آخرین عصر یخبندان حدود 20,000 سال پیش، سطح آب دریا به تدریج افزایش یافت و صخره‌های مرجانی بر روی تپه‌هایی که در دشت ساحلی زیر آب رفته بودند، شروع به رشد کردند. حدود 13,000 سال پیش، سطح آب دریا تقریباً به سطح کنونی رسید و صخره‌ها در اطراف جزایر دور از ساحل استرالیا شروع به رشد کردند. با فرورفتن بیشتر این جزایر در اثر افزایش سطح آب دریا، صخره‌های مرجانی بر روی آن‌ها رشد کرده و سیستم صخره‌ای مرجانی امروزی را تشکیل دادند. ساختار فعلی دیواره بزرگ مرجانی، حدود 6,000 تا 8,000 سال قدمت دارد.

تنوع زیستی دیواره بزرگ مرجانی

دیواره بزرگ مرجانی به دلیل وسعت بی‌نظیر، ساختار منحصربه‌فرد و تنوع زیستی فوق‌العاده‌اش، به عنوان یک میراث جهانی شناخته می‌شود. بسیاری از گونه‌های ساکن در این صخره مرجانی در معرض خطر انقراض قرار دارند و برخی نیز بومی این اکوسیستم خاص هستند.

این منطقه زیستگاه 30 گونه مختلف از نهنگ‌ها، دلفین‌ها و خوک‌های دریایی است. علاوه بر این، شش گونه از لاک‌پشت‌های دریایی در معرض خطر نیز در این صخره مرجانی زادآوری می‌کنند و دو گونه لاک‌پشت سبز دریایی دارای جمعیت‌های ژنتیکی متمایز در شمال و جنوب این منطقه هستند. وجود 15 گونه مختلف از علف‌های دریایی در این ناحیه، لاک‌پشت‌ها را به این منطقه جذب می‌کند. در داخل دیواره بزرگ مرجانی، تعداد زیادی میکروارگانیسم، نرم‌تن و ماهی نیز در فضاهای داخل مرجان‌ها زندگی می‌کنند. بیش از 5000 گونه نرم‌تن، 9 گونه اسب دریایی و 1500 گونه ماهی، از جمله دلقک‌ماهی‌ها، در این صخره مرجانی یافت می‌شوند. خود صخره مرجانی نیز از 400 گونه مختلف مرجان تشکیل شده است.

مناطق نزدیک‌تر به خشکی و جزایر دیواره بزرگ مرجانی نیز از تنوع زیستی بالایی برخوردارند. این مکان‌ها زیستگاه 215 گونه پرنده (برخی از آن‌ها پرندگان دریایی و برخی پرندگان ساحلی) هستند. جزایر داخل دیواره بزرگ مرجانی همچنین محل زندگی بیش از 2000 نوع گیاه مختلف است.

اگرچه دیواره بزرگ مرجانی زیستگاه گونه‌های کاریزماتیک بسیاری است که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، اما باید توجه داشت که گونه‌های خطرناک متعددی نیز در این صخره مرجانی یا مناطق نزدیک به آن زندگی می‌کنند. به عنوان مثال، تمساح‌های آب شور در مرداب‌های حرا و شوره‌زارهای نزدیک به صخره مرجانی زندگی می‌کنند و انواع کوسه‌ها و سفره‌ماهی‌ها نیز در داخل صخره مرجانی یافت می‌شوند. علاوه بر این، 17 گونه مار دریایی (که بیشتر آن‌ها سمی هستند) در این صخره مرجانی زندگی می‌کنند و عروس‌های دریایی، از جمله عروس دریایی جعبه‌ای مرگبار، نیز در آب‌های مجاور یافت می‌شوند.

کاربردهای انسانی و تهدیدات زیست‌محیطی دیواره بزرگ مرجانی

دیواره بزرگ مرجانی به دلیل تنوع زیستی فوق‌العاده‌اش، یک مقصد گردشگری محبوب است و سالانه حدود دو میلیون نفر از آن بازدید می‌کنند. غواصی و تورهای قایق‌سواری و هوایی از جمله محبوب‌ترین فعالیت‌ها در این صخره مرجانی هستند. از آنجا که این اکوسیستم بسیار آسیب‌پذیر است، گردشگری در دیواره بزرگ مرجانی به شدت مدیریت می‌شود و گاهی اوقات به صورت بوم‌گردشگری اداره می‌گردد. تمام کشتی‌ها، هواپیماها و سایر وسایلی که قصد ورود به پارک دریایی دیواره بزرگ مرجانی را دارند، باید مجوز داشته باشند.

با وجود این اقدامات حفاظتی، سلامت دیواره بزرگ مرجانی همچنان به دلیل تغییرات آب و هوایی، آلودگی، ماهیگیری و گونه‌های مهاجم در معرض تهدید است. تغییرات آب و هوایی و افزایش دمای دریا به عنوان بزرگترین تهدیدات برای این صخره مرجانی محسوب می‌شوند، زیرا مرجان‌ها گونه‌های حساسی هستند که برای بقا به آب با دمای حدود 25 تا 29 درجه سانتیگراد نیاز دارند. اخیراً، به دلیل افزایش دما، مواردی از سفید شدن مرجان‌ها گزارش شده است که نشان‌دهنده بحرانی جدی برای این اکوسیستم ارزشمند است.