تنگه هرمز: نبض انرژی جهان و گلوگاه استراتژیک خاورمیانه

تنگه هرمز، گذرگاهی باریک اما استراتژیک، دریای عمان و خلیج فارس را به یکدیگر متصل می‌کند. این آبراه حیاتی که عرض آن در نقاط مختلف بین 33 تا 95 کیلومتر متغیر است، به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه خود، نقشی کلیدی در انتقال نفت خاورمیانه به سراسر جهان ایفا می‌کند. تنگه هرمز به عنوان یک گلوگاه حیاتی، شاهرگ اصلی انتقال انرژی محسوب می‌شود.

ایران و عمان به عنوان کشورهای همجوار، حقوق ارضی مشترکی بر این آبراه دارند. با توجه به اهمیت استراتژیک تنگه هرمز، ایران بارها در طول تاریخ، تهدید به بستن آن کرده است. این تهدیدها همواره با واکنش‌های جدی بین‌المللی مواجه شده و بر اهمیت این گذرگاه در معادلات جهانی تاکید داشته است.

اهمیت جغرافیایی و تاریخچه تنگه هرمز

تنگه هرمز نه تنها یک گذرگاه دریایی، بلکه نبض تپنده تجارت جهانی نفت است. در سال 2011، روزانه نزدیک به 17 میلیون بشکه نفت، معادل 20 درصد از کل نفت معامله شده در جهان، از طریق کشتی‌ها از این تنگه عبور می‌کرد. به طور متوسط، روزانه 14 نفتکش غول‌پیکر، نفت خاورمیانه را به مقاصدی نظیر ژاپن، هند، چین و کره جنوبی حمل می‌کردند.

باریکی تنگه هرمز، اهمیت استراتژیک آن را دوچندان می‌کند. عرض این تنگه در باریک‌ترین نقطه تنها 33 کیلومتر و در پهن‌ترین نقطه 95 کیلومتر است. اما محدودیت عمق آب، عرض مسیرهای کشتیرانی را به حدود 3 کیلومتر در هر جهت کاهش می‌دهد.

تنگه هرمز از دیرباز به عنوان یک گلوگاه استراتژیک، صحنه درگیری‌ها و تهدیدات بوده است. در دهه 1980 و در جریان جنگ ایران و عراق، پس از ایجاد اختلال عراق در کشتیرانی، ایران تهدید به بستن تنگه کرد. همچنین، در آوریل 1988، این تنگه شاهد نبردی بین نیروی دریایی ایالات متحده و ایران در جریان جنگ ایران و عراق بود.

در دهه 1990، اختلافات ایران و امارات متحده عربی بر سر مالکیت چند جزیره کوچک در تنگه هرمز، منجر به تهدیدات مجدد به بستن تنگه شد. در سال 1992، ایران کنترل این جزایر را به دست گرفت، اما تنش‌ها در طول دهه 1990 در منطقه ادامه یافت.

در دسامبر 2007 و اوایل سال 2008، سلسله حوادث دریایی بین ایالات متحده و ایران در تنگه هرمز رخ داد. در ژوئن 2008، ایران اعلام کرد که اگر مورد حمله ایالات متحده قرار گیرد، تنگه را به منظور آسیب رساندن به بازارهای جهانی نفت مسدود خواهد کرد. ایالات متحده نیز در پاسخ اعلام کرد که هرگونه مسدود کردن تنگه به عنوان یک اقدام جنگی تلقی خواهد شد. این امر تنش‌ها را افزایش داد و اهمیت تنگه هرمز را در مقیاس جهانی نشان داد.

مسدودسازی تنگه هرمز: احتمالات و پیامدها

با وجود تهدیدات مکرر گذشته و حال، تنگه هرمز تا کنون هرگز به طور کامل مسدود نشده است و بسیاری از کارشناسان معتقدند که این اتفاق نخواهد افتاد. دلیل اصلی این امر، وابستگی اقتصاد ایران به ترانزیت نفت از طریق این تنگه است. علاوه بر این، هرگونه مسدودسازی تنگه به احتمال زیاد منجر به جنگ بین ایران و ایالات متحده شده و تنش‌های جدیدی را بین ایران و کشورهایی مانند هند و چین ایجاد خواهد کرد.

به جای بستن تنگه هرمز، کارشناسان بر این باورند که احتمال بیشتری وجود دارد که ایران با اقداماتی نظیر توقیف کشتی‌ها و حمله به تاسیسات، حمل و نقل در منطقه را با مشکل مواجه کرده یا سرعت آن را کاهش دهد. این رویکرد، ضمن حفظ اهرم فشار، از تشدید بحران و درگیری نظامی تمام‌عیار جلوگیری می‌کند.