مستعمرات یونان باستان: تاریخ، فرهنگ و جغرافیا
یونانیان باستان، نه تنها در سرزمین اصلی یونان، بلکه در مناطق دیگری نیز سکونت گزیدند. این سکونت‌ها که به نام مستعمره شناخته می‌شوند، نقش مهمی در گسترش فرهنگ و تمدن یونانی ایفا کردند. در واقع، مستعمرات یونانی، نه به عنوان امپراتوری‌های وابسته، بلکه به عنوان شهرهای خودگردان عمل می‌کردند که از نظر فرهنگی با سرزمین مادر (متروپلیس) پیوند داشتند.
مستعمره‌نشینان، زبان، مذهب و آداب و رسوم خود را به سرزمین‌های جدید منتقل می‌کردند. بنیان‌گذاران این مستعمرات، که به عنوان "اوکیست" شناخته می‌شدند، اغلب مورد احترام و تقدیس قرار می‌گرفتند. آن‌ها آتش مقدس را از شهر مادر به مستعمره جدید می‌بردند تا پیوند معنوی بین دو سرزمین حفظ شود.
دانش ما در مورد مستعمرات یونانی، از طریق ادبیات و یافته‌های باستان‌شناسی به دست آمده است. با این حال، هنوز پرسش‌های بسیاری در مورد جزئیات زندگی در این مستعمرات، انگیزه‌های مستعمره‌نشینان و نقش زنان در این فرآیند، بی‌پاسخ مانده است. با این وجود، مطالعه مستعمرات یونانی، دریچه‌ای به جنبه‌های مهمی از تاریخ و فرهنگ یونان باستان می‌گشاید.
اصطلاحات کلیدی در رابطه با مستعمرات یونان
- متروپلیس (Metropolis): به شهر مادر یا شهر اصلی که مستعمره از آن منشعب شده است، گفته می‌شود.
- اوکیست (Oecist): بنیان‌گذار و رهبر مستعمره که معمولاً توسط متروپلیس انتخاب می‌شد.
- کلروک (Cleruch): شهروندی که در مستعمره زمینی به او اختصاص داده می‌شد، اما همچنان تابعیت شهر اصلی خود را حفظ می‌کرد.
- کلروکی (Cleruchy): منطقه‌ای که به قطعات کوچک تقسیم شده و به کلروک‌ها واگذار می‌شد، اغلب به صورت غیابی.
- آپوکوی (Apokoi) و اپویکوی (Epoikoi): اصطلاحاتی که توسیدیدس برای اشاره به مستعمره‌نشینان به کار می‌برد، آپوکوی به معنای مهاجران و اپویکوی به معنای تازه واردان است، اگرچه تمایز دقیقی بین این دو وجود ندارد.
مناطق تحت استعمار یونان
مستعمرات یونانی در مناطق مختلفی از جمله آسیای صغیر، دریای مدیترانه غربی (به ویژه ایتالیا و سیسیل)، آفریقا، و مناطق شمالی مانند اپیروس، مقدونیه و تراکیه گسترش یافتند. در ادامه، به گروه‌بندی این مستعمرات بر اساس زمان شکل‌گیری آن‌ها می‌پردازیم:
موج اول استعمار
آسیای صغیر
اولین موج استعمار یونانی، عمدتاً در آسیای صغیر متمرکز بود.
- آئولیان‌ها: در شمال ساحل آسیای صغیر و جزایر لسبوس و Tenedos سکونت گزیدند.
- یونیان‌ها: در بخش مرکزی ساحل آسیای صغیر ساکن شده و شهرهای مهمی مانند میلتوس و افسوس را بنا کردند.
- دوریان‌ها: در جنوب ساحل آسیای صغیر مستقر شدند و شهر هالیکارناسوس را به وجود آوردند.
موج دوم استعمار
دریای مدیترانه غربی
- ایتالیا:
- Pithecusa (Ischia)
- Cumae
- Sybaris و Croton
- Rhegium
- Locri
- Tarentum
- سیسیل:
- Syracuse
- گال:
- Massilia
- اسپانیا: (اطلاعات خاصی در متن اصلی ذکر نشده است)
موج سوم استعمار
آفریقا
- Cyrene
موج چهارم استعمار
اپیروس، مقدونیه و تراکیه
- Corcyra
- Leucas, Anactorium, Apollonia, و Epidamnus
- Selymbria و Byzantium
همچنین مستعمرات متعددی در امتداد سواحل دریای اژه، هلسپونت، پروپونتیس و اوکسین از تسالی تا دانوب وجود داشت.
دانستنی‌های فوری درباره مستعمرات یونان باستان
این بخش به ارائه اطلاعات مختصر و مفید درباره مستعمرات یونان باستان می‌پردازد. مستعمرات، نقش مهمی در گسترش تمدن و فرهنگ یونانی در سراسر مدیترانه و فراتر از آن ایفا کردند.
مستعمرات یونان و شهرهای مادر
مستعمرات یونانی، نه امپراتوری
بازرگانان و دریانوردان یونان باستان از سرزمین اصلی یونان فراتر رفتند. آن‌ها در مناطقی عمدتاً حاصلخیز با بنادر مناسب، همسایگان صلح‌جو و فرصت‌های تجاری مستقر شدند و مستعمره‌های خودگردان را بنا نهادند. بعدها، برخی از این مستعمره‌های دختر، مهاجران خود را به مناطق دیگر فرستادند.
پیوند فرهنگی مستعمرات
مستعمرات، زبان یکسان و خدایان مشترکی با شهر مادر داشتند. بنیان‌گذاران، آتش مقدسی را از اجاق عمومی شهر مادر (از پریتانئوم) با خود می‌بردند تا بتوانند از همان آتش برای بنای مستعمره جدید استفاده کنند. پیش از عزیمت برای تأسیس مستعمره جدید، اغلب با پیشگوی دلفی مشورت می‌کردند. این پیوند فرهنگی، حس هویت مشترک و تعلق خاطر را در بین مستعمره‌نشینان تقویت می‌کرد.
محدودیت‌های دانش ما درباره مستعمرات یونانی
ادبیات و باستان‌شناسی اطلاعات زیادی درباره مستعمرات یونانی به ما می‌دهند. با این حال، جزئیات بسیاری وجود دارد که مورد اختلاف نظر است، مانند اینکه آیا زنان در گروه‌های مستعمره‌نشین حضور داشتند یا خیر، چرا مناطق خاصی برای استقرار انتخاب شدند و مناطق دیگر نه، و انگیزه مستعمره‌نشینان چه بود. تاریخ‌های تأسیس مستعمرات نیز با توجه به منابع مختلف، متفاوت است، اما یافته‌های باستان‌شناسی جدید ممکن است این اختلافات را برطرف کند و در عین حال، اطلاعات گمشده‌ای از تاریخ یونان را ارائه دهد. با پذیرش این واقعیت که ناشناخته‌های زیادی وجود دارد، در اینجا نگاهی مقدماتی به اقدامات استعمارگرایانه یونانیان باستان می‌اندازیم.
اصطلاحات کلیدی مربوط به مستعمرات یونانی
برای درک بهتر مفهوم مستعمرات یونانی، آشنایی با اصطلاحات زیر ضروری است:
- متروپلیس (Metropolis):
به شهر مادر یا شهر اصلی گفته می‌شود که مستعمره از آن منشعب شده است. متروپلیس نقش مهمی در شکل‌گیری و هدایت مستعمره ایفا می‌کرد. - اوکیست (Oecist):
بنیان‌گذار و رهبر مستعمره بود که معمولاً توسط متروپلیس انتخاب می‌شد. اوکیست مسئولیت سازماندهی و رهبری مستعمره را بر عهده داشت و اغلب به عنوان یک قهرمان مورد احترام قرار می‌گرفت. همچنین به رهبر یک کلروکی نیز گفته می‌شود. - کلروک (Cleruch):
به شهروندی گفته می‌شد که در مستعمره زمینی به او اختصاص داده می‌شد. کلروک، در حالی که از مزایای زمین در مستعمره بهره‌مند می‌شد، همچنان تابعیت شهر اصلی خود را حفظ می‌کرد و موظف بود به تعهدات خود در قبال آن عمل کند. - کلروکی (Cleruchy):
به منطقه‌ای (مانند خالکیس، ناکسوس، شبه جزیره تراکیایی، لمنوس، اوبویا و اگینا) گفته می‌شد که به قطعات کوچک‌تر تقسیم شده و به کلروک‌ها واگذار می‌شد. در بسیاری از موارد، کلروک‌ها به عنوان مالکان غایب عمل می‌کردند و اداره زمین‌های خود را به دیگران واگذار می‌کردند.
[منبع: "کلروک"، The Oxford Companion to Classical Literature. Editied by M. C. Howatson. Oxford University Press Inc.] - آپوکوی (Apokoi)، اپویکوی (Epoikoi):
توسیدیدس، مورخ یونانی، از این اصطلاحات برای اشاره به مستعمره‌نشینان استفاده می‌کند. آپوکوی به معنای "مهاجران" و اپویکوی به معنای "تازه‌واردان" است. با این حال، به گفته ویکتور اهرنبرگ در "توسیدیدس درباره استعمار آتن"، توسیدیدس همیشه تمایز روشنی بین این دو قائل نمی‌شود.
مناطق استعمار یونان
مستعمره‌های ذکر شده در اینجا، نمونه‌هایی از مناطق تحت استعمار یونان هستند و مستعمره‌های بسیاری دیگری نیز وجود داشته‌اند.
I. موج اول استعمار
آسیای صغیر
سی. برایان رز تلاش می‌کند تا مشخص کند که ما واقعاً چه می‌دانیم درباره مهاجرت‌های اولیه یونانیان به آسیای صغیر. او می‌نویسد که استرابون، جغرافی‌دان باستانی، ادعا کرده‌است که آئولیان‌ها چهار نسل قبل از ایونیان‌ها ساکن شده‌اند.
A. مستعمره‌نشینان آئولیایی در منطقه شمالی خط ساحلی آسیای صغیر، به همراه جزایر لسبوس، خانه شاعران غنایی سافو و آلکائوس، و Tenedos ساکن شدند.
B. ایونیان‌ها در بخش مرکزی ساحل آسیای صغیر ساکن شدند و مستعمرات قابل توجهی مانند میلتوس و افسوس، به همراه جزایر خیوس و ساموس را ایجاد کردند.
C. دوریان‌ها در قسمت جنوبی ساحل ساکن شدند و مستعمره قابل توجه هالیکارناسوس را به وجود آوردند که هرودوت، مورخ نویسنده گویش یونی، و آرتمیسیا، رهبر نیروی دریایی جنگ پلوپونزی و نبرد سالامیس از آنجا آمده‌اند، به همراه جزایر رودس و کوس.
II. گروه دوم مستعمرات
دریای مدیترانه غربی
A. ایتالیا -
استرابون از سیسیل به عنوان بخشی از مگاله هلاس (Magna Graecia) یاد می‌کند، اما این منطقه معمولاً به جنوب ایتالیا، جایی که یونانی‌ها ساکن شدند، اختصاص داشت. پولیبیوس اولین کسی بود که از این اصطلاح استفاده کرد، اما معنای آن از نویسنده‌ای به نویسنده دیگر متفاوت بود. برای اطلاعات بیشتر در این مورد، مراجعه کنید به: An Inventory of Archaic and Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation.
- Pithecusa (Ischia) - سه ماهه دوم قرن هشتم قبل از میلاد; شهرهای مادر: خالکیس و ائوبوه‌ای‌ها از ارتریا و Cyme.
- Cumae، در کامپانیا. شهر مادر: خالکیس در ائوبویا، حدود 730 قبل از میلاد; در حدود 600، Cumae شهر دختر Neapolis (ناپل) را تأسیس کرد.
- Sybaris و Croton در حدود 720 و حدود 710; شهر مادر: Achaea. Sybaris، Matapontum را حدود 690-80 تأسیس کرد; Croton، Caulonia را در سه ماهه دوم قرن هشتم قبل از میلاد تأسیس کرد.
- Rhegium، مستعمره شده توسط Chalchidians در حدود 730 قبل از میلاد.
- Locri (Lokri Epizephyrioi) اوایل قرن هفتم تأسیس شد، شهر مادر: Lokris Opuntia. Locri، Hipponium و Medma را تأسیس کرد.
- Tarentum، مستعمره اسپارتان تأسیس شده در حدود 706. Tarentum، Hydruntum (Otranto) و Callipolis (Gallipoli) را تأسیس کرد.
B. سیسیل - حدود 735 قبل از میلاد;
سیراکوز توسط Corinthian ها تأسیس شد.
C. گال -
Massilia، توسط Phocaean های Ionian در 600 تأسیس شد.
D. اسپانیا (اطلاعات بیشتری در متن اصلی ذکر نشده است)
III. گروه سوم مستعمرات
آفریقا
سیرنه تقریباً در سال 630 قبل از میلاد به عنوان مستعمره ترا، مستعمره‌ای از اسپارت، تأسیس شد.
IV. گروه چهارم مستعمرات
اپیروس، مقدونیه و تراکیه
کورکیرا توسط کورینتی‌ها در حدود سال 700 قبل از میلاد تأسیس شد.
کورکیرا و کورینت، لوکاس، آناکتوریوم، آپولونیا و اپیدامنوس را تأسیس کردند.
مگاری‌ها، سلیمبریا و بیزانس را تأسیس کردند.
مستعمرات متعددی در امتداد ساحل دریای اژه، هلسپونت، پروپونتیس و اوکسین، از تسالی تا دانوب وجود داشت.
