ایمنی در آزمایشگاه شیمی: راهنمای جامع و کاربردی برای دانشجویان و محققان
ایمنی در آزمایشگاه شیمی
آزمایشگاه شیمی محیطی پویا و پر از فرصت برای یادگیری و اکتشاف است. اما، ایمنی در آزمایشگاه حرف اول را می‌زند! رعایت قوانین و دستورالعمل‌ها نه تنها از شما، بلکه از سایر افراد حاضر در آزمایشگاه نیز محافظت می‌کند.
خلاصه‌ای از نکات کلیدی ایمنی آزمایشگاه:
- به دقت به دستورالعمل‌های استاد و راهنمای آزمایشگاه توجه کنید: قبل از شروع هر آزمایش، مطمئن شوید که تمام مراحل را به خوبی درک کرده‌اید. هر سوالی دارید، حتماً بپرسید.
- لباس مناسب بپوشید: استفاده از عینک ایمنی و روپوش آزمایشگاهی برای محافظت از بدن و چشم‌ها در برابر پاشیدگی مواد شیمیایی ضروری است.
- از چشیدن، بوییدن و مخلوط کردن بی‌احتیاط مواد شیمیایی خودداری کنید: نحوه صحیح کار با مواد شیمیایی، کلید ایمنی در آزمایشگاه است.
به یاد داشته باشید، قوانین ایمنی آزمایشگاه برای حفظ سلامتی شما وضع شده‌اند. پس، با رعایت آن‌ها، محیطی امن و سازنده برای همه فراهم کنید.
آماده‌سازی قبل از شروع آزمایش:
پیش از شروع هر آزمایش، دستورالعمل‌های استاد و راهنمای آزمایشگاه را به دقت مطالعه کنید. مطمئن شوید که تمامی مراحل آزمایش، از ابتدا تا انتها، برایتان روشن است. در صورت وجود هرگونه ابهام، حتماً قبل از شروع آزمایش، سوالات خود را مطرح کنید.
هرگز با دهان از پیپت استفاده نکنید!
شاید فکر کنید، "خب، فقط آب است!" اما آیا واقعاً به تمیزی ظروف شیشه‌ای آزمایشگاهی اطمینان دارید؟ آیا می‌دانید پیپت‌های یکبار مصرف چقدر تمیز هستند؟ اغلب افراد فقط آن‌ها را آبکشی کرده و دوباره استفاده می‌کنند.
استفاده از پیپت با دهان در آزمایشگاه ممنوع است. به جای این کار، از پوار پیپت یا پیپت‌های خودکار استفاده کنید. این وسایل، روشی ایمن و بهداشتی برای برداشتن مایعات هستند.
حتی در خانه هم با دهان از پیپت استفاده نکنید! خطراتی مانند بنزین و نفت سفید بدیهی هستند، اما هر ساله افرادی به دلیل استفاده نادرست از این مواد در بیمارستان بستری می‌شوند یا جان خود را از دست می‌دهند. شاید وسوسه شوید که برای خالی کردن آب تخت آبی، با دهان مکش ایجاد کنید. اما آیا می‌دانید چه موادی به آب این تخت‌ها اضافه می‌کنند؟ حتی موادی مانند کربن-۱۴ هم ممکن است در آن‌ها وجود داشته باشد که قرار گرفتن در معرض آن خطرناک است.
درس این است: حتی مواد به ظاهر بی‌خطر نیز می‌توانند خطرناک باشند. پس، همیشه از روش‌های ایمن برای انتقال مایعات استفاده کنید.
اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی را مطالعه کنید!
برای هر ماده شیمیایی که در آزمایشگاه استفاده می‌کنید، باید یک برگ اطلاعات ایمنی مواد (MSDS) در دسترس باشد. قبل از کار با هر ماده، حتماً MSDS مربوط به آن را مطالعه کرده و دستورالعمل‌های ایمنی، نحوه استفاده و روش‌های دفع صحیح آن را به دقت دنبال کنید. ایمنی شما و سایرین به این موضوع بستگی دارد.
لباس مناسب آزمایشگاه شیمی بپوشید، نه مد روز یا لباس مناسب آب و هوا!
آزمایشگاه شیمی جای نمایش استایل نیست! اینجا بحث ایمنی است. بنابراین، در انتخاب لباس برای آزمایشگاه شیمی دقت کنید:
- صندل ممنوع! پاها باید کاملاً پوشیده باشند.
- از پوشیدن لباس‌های مورد علاقه خود اجتناب کنید: احتمال آسیب دیدن لباس‌ها در آزمایشگاه وجود دارد.
- لنز تماسی ممنوع! بخارات شیمیایی می‌توانند زیر لنزها نفوذ کرده و به چشم آسیب برسانند.
- شلوار بلند به شلوارک یا دامن کوتاه ترجیح دارد: برای محافظت از پاها.
- موهای بلند را ببندید: تا از تماس با مواد شیمیایی جلوگیری شود.
- عینک ایمنی و روپوش آزمایشگاهی ضروری است: حتی اگر خیلی ماهر باشید، ممکن است فرد دیگری در آزمایشگاه اشتباه کند و شما آسیب ببینید.
با رعایت این نکات ساده، از خودتان در برابر خطرات احتمالی محافظت کنید و الگوی خوبی برای دیگران باشید. شاید باورتان نشود، اما در طول دوران تحصیل در رشته شیمی، حتماً شاهد اتفاقاتی مانند آتش گرفتن افراد، ریختن اسید روی خود و دیگران، پاشیدن مواد به چشم و... خواهید بود.
تجهیزات ایمنی را شناسایی کنید!
تجهیزات ایمنی آزمایشگاه را بشناسید و مهم‌تر از آن، نحوه استفاده از آن‌ها را یاد بگیرید. با توجه به اینکه ممکن است روزی (شاید خود شما) به این تجهیزات نیاز پیدا کنید، محل قرارگیری پتوی اطفاء حریق، کپسول‌های آتش‌نشانی، چشم‌شوی و دوش اضطراری را به خاطر بسپارید.
از مسئولین آزمایشگاه بخواهید که نحوه کار با این تجهیزات را به شما نشان دهند. اگر مدت زیادی از استفاده از چشم‌شوی گذشته باشد، معمولاً تغییر رنگ آب آن به اندازه‌ای هست که شما را به استفاده از عینک ایمنی ترغیب کند!
مواد شیمیایی را نچشید و نبویید!
در مورد بسیاری از مواد شیمیایی، اگر بوی آن‌ها به مشام شما برسد، در معرض دُزی قرار گرفته‌اید که می‌تواند به شما آسیب برساند. اگر اطلاعات ایمنی یک ماده شیمیایی ذکر کرده است که باید فقط داخل هود شیمیایی استفاده شود، به هیچ وجه آن را در جای دیگری به کار نبرید. اینجا کلاس آشپزی نیست - آزمایش‌های خود را نچشید! ایمنی خود را در اولویت قرار دهید.
مواد شیمیایی را سرسری دور نریزید!
برخی از مواد شیمیایی را می‌توان در فاضلاب ریخت، در حالی که برخی دیگر نیاز به روش دفع متفاوتی دارند. اگر یک ماده شیمیایی را می‌توان در سینک ریخت، حتماً آن را به طور کامل بشویید تا از واکنش‌های ناخواسته بین باقیمانده‌های شیمیایی جلوگیری شود. برای اطلاع از نحوه صحیح دفع هر ماده، به برگ اطلاعات ایمنی (MSDS) آن مراجعه کنید.
در آزمایشگاه غذا نخورید و ننوشید!
شاید وسوسه‌انگیز باشد، اما بسیار خطرناک است. لطفاً این کار را انجام ندهید. احتمال آلودگی غذا و نوشیدنی با مواد شیمیایی وجود دارد و این می‌تواند عواقب جدی برای سلامتی شما داشته باشد.
نقش دانشمند دیوانه را بازی نکنید!
مواد شیمیایی را بدون فکر و برنامه‌ریزی با هم مخلوط نکنید. به ترتیب افزودن مواد شیمیایی به یکدیگر توجه کنید و از دستورالعمل‌ها منحرف نشوید. حتی مواد شیمیایی که با هم مخلوط می‌شوند و به ظاهر محصولات بی‌خطری تولید می‌کنند، باید با احتیاط فراوان مورد استفاده قرار گیرند.
به عنوان مثال، اسید هیدروکلریک و سدیم هیدروکسید، آب نمک تولید می‌کنند، اما اگر مراقب نباشید، این واکنش می‌تواند باعث شکستن ظروف شیشه‌ای یا پاشیدن مواد واکنش‌دهنده به سمت شما شود. همیشه ایمنی را در اولویت قرار دهید و از انجام آزمایش‌های غیرمجاز خودداری کنید.
اطلاعات را در طول آزمایش ثبت کنید!
همیشه اطلاعات را در طول آزمایش ثبت کنید، نه بعد از آن، به این امید که مرتب‌تر خواهد بود. اطلاعات را مستقیماً در دفترچه آزمایشگاه خود وارد کنید، نه اینکه از منبع دیگری (به عنوان مثال، دفترچه یادداشت یا همکار آزمایشگاهی) رونویسی کنید. دلایل زیادی برای این کار وجود دارد، اما دلیل عملی آن این است که از بین رفتن اطلاعات در دفترچه آزمایشگاه بسیار دشوارتر است.
برای برخی از آزمایش‌ها، ممکن است مفید باشد که اطلاعات را قبل از آزمایش جمع‌آوری کنید. این به معنای تقلب یا انجام آزمایش به صورت تئوری نیست، بلکه توانایی پیش‌بینی داده‌های احتمالی به شما کمک می‌کند تا روش‌های نامناسب آزمایشگاهی را قبل از اینکه سه ساعت یا بیشتر در یک پروژه پیش بروید، تشخیص دهید. بدانید چه انتظاری دارید. همیشه باید آزمایش را از قبل مطالعه کنید.
- شیمی
- علم
