دهلیزهای قلب: ساختار و نقش آنها در سیستم گردش خون

قلب یکی از مهم ترین اندام های بدن است که نقش کلیدی در سیستم گردش خون ایفا می کند. این عضو حیاتی از چهار حفره تشکیل شده است: دو حفره بالایی به نام دهلیز و دو حفره پایینی به نام بطن. دهلیزها وظیفه دریافت خون بازگشتی از بدن را بر عهده دارند و آن را به بطن ها منتقل می کنند تا به سراسر بدن پمپاژ شود. در این مقاله، به بررسی ساختار و عملکرد دهلیزهای قلب، تفاوت های آن ها با بطن ها و نقش آن ها در سیستم هدایت الکتریکی قلب می پردازیم.

ساختار دهلیزهای قلب

قلب انسان از چهار حفره اصلی تشکیل شده است که دو حفره بالایی آن به نام دهلیز (Atria) شناخته می شوند. دهلیزها توسط دیواره ای به نام سپتوم بین دهلیزی (Interatrial Septum) از یکدیگر جدا می شوند. این دیواره دهلیز راست و دهلیز چپ را از هم مجزا می کند. دهلیزها به عنوان حفره های دریافت کننده خون عمل می کنند و خون بازگشتی از بدن را جمع آوری می نمایند.

دیواره های دهلیزها نسبت به بطن ها نازک تر هستند، زیرا فشار کمتری برای پمپاژ خون به بطن ها نیاز دارند. این دیواره ها از سه لایه اصلی تشکیل شده اند:

• اپیکاردیوم (Epicardium): لایه بیرونی که سطح قلب را می پوشاند و از بافت همبند و چربی تشکیل شده است.
• میوکاردیوم (Myocardium): لایه میانی که از عضلات قلبی تشکیل شده و مسئول انقباضات قلب است. این لایه در دهلیزها نازک تر از بطن ها است.
• اندوکاردیوم (Endocardium): لایه داخلی که سطح داخلی حفره های قلب را پوشش می دهد و از بافت اندوتلیال تشکیل شده است.

این ساختار لایه ای به دهلیزها اجازه می دهد تا به طور موثر خون را دریافت کرده و آن را به بطن ها منتقل کنند. در ادامه به نقش هر یک از دهلیزها در گردش خون خواهیم پرداخت.

نقش دهلیز راست و چپ در گردش خون

دهلیزهای قلب، به ویژه دهلیز راست و چپ، نقش های متفاوت اما مکملی در سیستم گردش خون ایفا می کنند. هر یک از این دهلیزها خون را از بخش های مختلف بدن دریافت کرده و آن را به بطن ها منتقل می کنند تا به سراسر بدن پمپاژ شود.

دهلیز راست

دهلیز راست خون کم اکسیژن را از دو ورید اصلی بدن دریافت می کند:

• ورید اجوف فوقانی (Superior Vena Cava): این ورید خون کم اکسیژن را از نواحی بالایی بدن مانند سر، گردن، بازوها و قفسه سینه به دهلیز راست بازمی گرداند.
• ورید اجوف تحتانی (Inferior Vena Cava): این ورید نیز خون کم اکسیژن را از نواحی پایینی بدن مانند پاها، کمر، شکم و لگن به دهلیز راست منتقل می کند.

پس از دریافت خون، دهلیز راست آن را به بطن راست پمپاژ می کند تا برای اکسیژن رسانی به ریه ها فرستاده شود.

دهلیز چپ

دهلیز چپ خون غنی از اکسیژن را از ریه ها دریافت می کند. این خون از طریق چهار ورید ریوی (Pulmonary Veins) به دهلیز چپ بازگردانده می شود. پس از دریافت خون، دهلیز چپ آن را به بطن چپ منتقل می کند تا به سراسر بدن پمپاژ شود و اکسیژن و مواد مغذی را به بافت ها برساند.

به این ترتیب، دهلیز راست و چپ به عنوان بخش های کلیدی سیستم گردش خون، نقش حیاتی در تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن در بدن ایفا می کنند.

دیواره دهلیزها و تفاوت آن با بطن ها

دیواره های دهلیزها و بطن های قلب از نظر ساختار و ضخامت تفاوت های قابل توجهی دارند. این تفاوت ها ناشی از عملکرد متفاوت این دو بخش در سیستم گردش خون است. دهلیزها به عنوان حفره های دریافت کننده خون، فشار کمتری را تحمل می کنند، در حالی که بطن ها باید خون را با فشار بیشتری به سراسر بدن پمپاژ کنند.

ساختار دیواره دهلیزها

دیواره دهلیزها از سه لایه اصلی تشکیل شده است:

• اپیکاردیوم (Epicardium): لایه بیرونی که سطح قلب را می پوشاند و از بافت همبند و چربی تشکیل شده است.
• میوکاردیوم (Myocardium): لایه میانی که از عضلات قلبی تشکیل شده و مسئول انقباضات قلب است. این لایه در دهلیزها نازک تر از بطن ها است.
• اندوکاردیوم (Endocardium): لایه داخلی که سطح داخلی حفره های قلب را پوشش می دهد و از بافت اندوتلیال تشکیل شده است.

نازک تر بودن دیواره دهلیزها به دلیل نیاز کمتر به نیروی انقباض برای انتقال خون به بطن ها است.

تفاوت دیواره دهلیزها با بطن ها

دیواره بطن ها، به ویژه بطن چپ، بسیار ضخیم تر از دهلیزها است. این ضخامت به دلیل نیاز بطن ها به تولید نیروی بیشتر برای پمپاژ خون به سراسر بدن است. بطن چپ، که خون را به تمام بدن پمپاژ می کند، ضخیم ترین دیواره را در بین حفره های قلب دارد. در مقابل، بطن راست که خون را فقط به ریه ها پمپاژ می کند، دیواره ای نازک تر از بطن چپ اما ضخیم تر از دهلیزها دارد.

این تفاوت ها در ضخامت دیواره ها نشان دهنده تطابق ساختار قلب با عملکرد آن در سیستم گردش خون است.

دهلیزها و سیستم هدایت الکتریکی قلب

سیستم هدایت الکتریکی قلب نقش حیاتی در تنظیم ضربان قلب و هماهنگی بین انقباضات دهلیزها و بطن ها دارد. این سیستم از طریق تولید و انتقال ایمپالس های الکتریکی، ضربان قلب را کنترل می کند. دهلیزها، به ویژه دهلیز راست، بخش مهمی از این سیستم هستند.

گره سینوسی-دهلیزی (SA Node)

گره سینوسی-دهلیزی، که به عنوان ضربان ساز طبیعی قلب شناخته می شود، در دیواره بالایی دهلیز راست قرار دارد. این گره مسئول تولید ایمپالس های الکتریکی است که باعث انقباض دهلیزها می شود. ایمپالس های تولید شده توسط گره SA ابتدا در دهلیزها پخش می شوند و باعث انقباض آن ها می گردند.

گره دهلیزی-بطنی (AV Node)

پس از انقباض دهلیزها، ایمپالس های الکتریکی به گره دهلیزی-بطنی (AV Node) می رسند. این گره در قسمت پایینی دهلیز راست و نزدیک سپتوم بین دهلیزی قرار دارد. گره AV ایمپالس ها را با تأخیر کمی منتقل می کند تا دهلیزها فرصت کافی برای پمپاژ خون به بطن ها را داشته باشند.

هماهنگی بین دهلیزها و بطن ها

این تأخیر در انتقال ایمپالس ها توسط گره AV باعث می شود که دهلیزها و بطن ها به طور هماهنگ و پشت سرهم منقبض شوند. ابتدا دهلیزها منقبض شده و خون را به بطن ها می فرستند، سپس بطن ها منقبض می شوند و خون را به سراسر بدن پمپاژ می کنند.

به این ترتیب، دهلیزها نه تنها در دریافت و انتقال خون نقش دارند، بلکه بخش مهمی از سیستم هدایت الکتریکی قلب هستند که ضربان منظم و هماهنگ قلب را تضمین می کنند.