کبد: آناتومی، عملکرد و نقش حیاتی آن در بدن انسان

کبد، این اندام حیاتی و بزرگترین اندام داخلی بدن، نقشی کلیدی در حفظ سلامتی ایفا می‌کند. با وزنی حدود 1.3 تا 1.6 کیلوگرم، در قسمت فوقانی و راست حفره شکمی قرار گرفته و مسئول انجام صدها وظیفه حیاتی است.

از جمله مهم‌ترین وظایف کبد می‌توان به متابولیسم مواد مغذی، سم‌زدایی مواد مضر و محافظت از بدن در برابر میکروب‌ها اشاره کرد. کبد با توانایی بی‌نظیر خود در بازسازی، امکان اهدای بخشی از خود برای پیوند را فراهم می‌کند. سلامت کبد برای عملکرد صحیح بدن ضروری است و هرگونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد. حفظ سلامت کبد از طریق رژیم غذایی سالم و سبک زندگی فعال، نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌های کبدی دارد.

آناتومی کبد: ساختار پیچیده یک اندام حیاتی

کبد، اندامی قهوه‌ای مایل به قرمز، در زیر دیافراگم و بالای اندام‌های حفره شکمی مانند معده، کلیه‌ها، کیسه صفرا و روده قرار گرفته است. بارزترین ویژگی کبد، وجود دو لوب اصلی است: لوب راست بزرگتر و لوب چپ کوچکتر. این دو لوب توسط یک نوار بافتی به هم متصل شده‌اند.

هر لوب کبد از هزاران واحد کوچک‌تر به نام لوبول تشکیل شده است. لوبول‌ها، بخش‌های کوچکی از بافت کبد هستند که حاوی شریان‌ها، وریدها، سینوزوئیدها، مجاری صفراوی و سلول‌های کبدی می‌باشند. این ساختار پیچیده، امکان انجام وظایف متعدد کبد را فراهم می‌کند.

بافت کبد از دو نوع اصلی سلول تشکیل شده است:

• هپاتوسیت‌ها: فراوان‌ترین نوع سلول‌های کبدی هستند. این سلول‌های اپیتلیال مسئول بیشتر عملکردهای کبد می‌باشند.
• سلول‌های کوپفر: سلول‌های ایمنی هستند که در کبد یافت می‌شوند. آن‌ها نوعی ماکروفاژ محسوب می‌شوند که بدن را از عوامل بیماری‌زا و گلبول‌های قرمز پیر پاکسازی می‌کنند.

کبد همچنین دارای مجاری صفراوی متعددی است که صفرا تولید شده توسط کبد را به مجاری بزرگتر کبدی تخلیه می‌کنند. این مجاری به هم متصل شده و مجرای کبدی مشترک را تشکیل می‌دهند. مجرای سیستیک که از کیسه صفرا منشاء می‌گیرد، به مجرای کبدی مشترک متصل شده و مجرای صفراوی مشترک را تشکیل می‌دهد.

صفرا از کبد و کیسه صفرا از طریق مجرای صفراوی مشترک به قسمت فوقانی روده کوچک (دوازدهه) منتقل می‌شود. صفرا، مایعی سبز رنگ یا زرد است که توسط کبد تولید و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. این مایع به هضم چربی‌ها کمک کرده و مواد زائد سمی را از بدن دفع می‌کند. حفظ سلامت مجاری صفراوی برای عملکرد صحیح سیستم گوارشی ضروری است.

عملکرد کبد: قلب تپنده سلامت و تصفیه خانه بدن

کبد، به عنوان یک ارگان حیاتی، وظایف متعددی را در بدن بر عهده دارد. یکی از مهم‌ترین این وظایف، پردازش مواد موجود در خون است. کبد از طریق ورید باب کبدی، خون را از اندام‌هایی مانند معده، روده کوچک، طحال، پانکراس و کیسه صفرا دریافت می‌کند. سپس خون را تصفیه و سم‌زدایی کرده و از طریق ورید اجوف تحتانی به قلب باز می‌گرداند. کبد در سیستم‌های گوارشی، ایمنی، غدد درون‌ریز و برون‌ریز نقش ایفا می‌کند. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین عملکردهای کبد اشاره می‌کنیم:

1. هضم چربی‌ها: یکی از وظایف اصلی کبد، کمک به هضم چربی‌ها است. صفرا تولید شده توسط کبد، چربی‌ها را در روده کوچک تجزیه می‌کند تا بدن بتواند از آن‌ها برای تولید انرژی استفاده کند. اختلال در تولید صفرا می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی و کمبود ویتامین‌های محلول در چربی شود.
2. متابولیسم: کبد، کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها را که در طی فرآیند هضم تجزیه شده‌اند، متابولیزه می‌کند. هپاتوسیت‌ها، گلوکز حاصل از تجزیه کربوهیدرات‌ها را ذخیره می‌کنند. گلوکز اضافی از خون جمع‌آوری شده و به صورت گلیکوژن در کبد ذخیره می‌شود. هنگامی که بدن به گلوکز نیاز دارد، کبد گلیکوژن را به گلوکز تجزیه کرده و قند را وارد خون می‌کند.
   کبد همچنین اسیدهای آمینه حاصل از تجزیه پروتئین‌ها را متابولیزه می‌کند. در این فرآیند، آمونیاک سمی تولید می‌شود که کبد آن را به اوره تبدیل می‌کند. اوره از طریق خون به کلیه‌ها منتقل شده و از طریق ادرار دفع می‌شود.
   کبد چربی‌ها را برای تولید سایر لیپیدها از جمله فسفولیپیدها و کلسترول پردازش می‌کند. این مواد برای تولید غشای سلولی، هضم، تشکیل اسید صفراوی و تولید هورمون ضروری هستند. کبد همچنین هموگلوبین، مواد شیمیایی، داروها، الکل و سایر مواد مخدر موجود در خون را متابولیزه می‌کند.
3. ذخیره مواد مغذی: کبد مواد مغذی حاصل از خون را برای استفاده در مواقع لزوم ذخیره می‌کند. برخی از این مواد شامل گلوکز، آهن، مس، ویتامین B12، ویتامین A، ویتامین D، ویتامین K (کمک به لخته شدن خون) و ویتامین B9 (کمک به سنتز گلبول‌های قرمز) هستند. کمبود هر یک از این مواد مغذی می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی شود.
4. سنتز و ترشح: کبد پروتئین‌های پلاسمایی را سنتز و ترشح می‌کند که به عنوان فاکتورهای انعقادی عمل کرده و به حفظ تعادل مناسب مایعات خون کمک می‌کنند. پروتئین خون فیبرینوژن که توسط کبد تولید می‌شود، به فیبرین تبدیل می‌شود، یک شبکه فیبری چسبنده که پلاکت‌ها و سایر سلول‌های خونی را به دام می‌اندازد. یکی دیگر از فاکتورهای انعقادی تولید شده توسط کبد، پروترومبین است که برای تبدیل فیبرینوژن به فیبرین مورد نیاز است.
   کبد همچنین تعدادی پروتئین حامل از جمله آلبومین تولید می‌کند که موادی مانند هورمون‌ها، اسیدهای چرب، کلسیم، بیلی روبین و داروهای مختلف را منتقل می‌کند. هورمون‌ها نیز در صورت لزوم توسط کبد سنتز و ترشح می‌شوند. هورمون‌های سنتز شده توسط کبد شامل فاکتور رشد شبه انسولین 1 است که به رشد و نمو اولیه کمک می‌کند. ترومبوپویتین هورمونی است که تولید پلاکت را در مغز استخوان تنظیم می‌کند.
5. دفاع ایمنی: سلول‌های کوپفر کبد، خون را از عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها، انگل‌ها و قارچ‌ها تصفیه می‌کنند. آن‌ها همچنین بدن را از شر سلول‌های خونی پیر، سلول‌های مرده، سلول‌های سرطانی و مواد زائد سلولی خلاص می‌کنند. مواد مضر و مواد زائد توسط کبد به داخل صفرا یا خون ترشح می‌شوند. موادی که به داخل صفرا ترشح می‌شوند از طریق دستگاه گوارش از بدن دفع می‌شوند. موادی که به داخل خون ترشح می‌شوند توسط کلیه‌ها فیلتر شده و از طریق ادرار دفع می‌شوند.