سایولا: تک شاخ آسیایی در معرض انقراض! (حقایق، زیستگاه، رفتار و رژیم غذایی)
سایولا (Pseudoryx nghetinhensis)، که اغلب به عنوان تک‌شاخ آسیایی نیز شناخته می‌شود، در ماه می سال 1992 کشف شد. بقایای اسکلتی این حیوان توسط نقشه‌برداران وزارت جنگلداری ویتنام و صندوق جهانی حیات وحش (WWF) در حال نقشه‌برداری از منطقه حفاظت‌شده وو کوانگ در شمال مرکزی ویتنام کشف گردید. کشف سایولا نقطه عطفی در علم جانورشناسی بود، زیرا این جانور اولین پستاندار بزرگ جدیدی بود که از دهه 1940 به بعد شناسایی می‌شد.
سایولا در یک نگاه:
- نام علمی: Pseudoryx nghetinhensis
- نام‌های رایج: سایولا، تک‌شاخ آسیایی، گاو وو کوانگ، گاو آهنک‌دار
- رده‌بندی: پستاندار
- اندازه: ارتفاع 90 سانتی‌متر در شانه، طول حدود 1.5 متر
- وزن: 80–100 کیلوگرم
- طول عمر: 10–15 سال
- رژیم غذایی: گیاه‌خوار
- زیستگاه: جنگل‌های رشته‌کوه آنامیت بین ویتنام و لائوس
- جمعیت: 100–750 (کمتر از 100 در مناطق حفاظت‌شده)
- وضعیت حفاظت: به شدت در معرض خطر انقراض
ویژگی‌های ظاهری و زیستی سایولا
سایولا، با نام‌های دیگر تک‌شاخ آسیایی یا گاو وو کوانگ، دارای ظاهری منحصربه‌فرد است. بارزترین مشخصه آن، دو شاخ بلند، صاف و موازی است که تا 50 سانتی‌متر طول دارند. این شاخ‌ها در هر دو جنس نر و ماده دیده می‌شوند. پوشش بدن سایولا صاف و به رنگ قهوه‌ای تیره است و لکه‌های سفید پراکنده‌ای روی صورت آن به چشم می‌خورد. اگرچه در نگاه اول شبیه به یک غزال به نظر می‌رسد، اما آزمایش‌های DNA نشان داده‌اند که از نظر ژنتیکی به گاوها نزدیک‌تر است. به همین دلیل، نام علمی آن Pseudoryx، به معنای "غزال کاذب" انتخاب شده است. سایولا غدد ماگزیلاری بزرگی روی پوزه خود دارد که گمان می‌رود برای علامت‌گذاری قلمرو و جذب جفت از آنها استفاده می‌کند.
ارتفاع سایولا در ناحیه شانه حدود 90 سانتی‌متر است و طول تقریبی آن 1.5 متر و وزن آن بین 80 تا 100 کیلوگرم تخمین زده می‌شود. اولین نمونه‌های زنده‌ای که مورد مطالعه قرار گرفتند، دو گوساله بودند که در سال 1994 اسیر شدند. گوساله نر پس از چند روز تلف شد، اما گوساله ماده به اندازه‌ای زنده ماند که برای مطالعات بیشتر به هانوی منتقل شود. این گوساله کوچک، حدود 4-5 ماهه و وزنی حدود 18 کیلوگرم داشت، با چشمانی درشت و دمی پشمالو.
تمام سایولاهای زنده‌گیری‌شده شناخته‌شده تاکنون تلف شده‌اند، که این امر منجر به این باور شده است که این گونه قادر به زندگی در اسارت نیست.
صندوق جهانی حیات وحش (WWF) در سال 1993 گزارش داد: "این گروه یک جمجمه با شاخ‌های غیرمعمول بلند و صاف را در خانه یک شکارچی پیدا کردند و فهمیدند که با یک یافته خارق‌العاده روبه‌رو هستند. این یافته ثابت کرد که این جانور اولین پستاندار بزرگ جدید برای علم در بیش از 50 سال گذشته و یکی از دیدنی‌ترین کشف‌های جانورشناسی قرن بیستم است."
زیستگاه و پراکنش سایولا
سایولا منحصراً در دامنه‌های رشته‌کوه آنامیت، یک جنگل کوهستانی محدود در مرز شمال غربی-جنوب شرقی بین ویتنام و جمهوری دموکراتیک خلق لائوس (لائوس) یافت می‌شود. این منطقه دارای آب و هوای نیمه‌گرمسیری/گرمسیری مرطوب است که با جنگل‌های همیشه سبز یا مخلوطی از جنگل‌های همیشه سبز و خزان‌دار مشخص می‌شود. به نظر می‌رسد این گونه مناطق حاشیه‌ای جنگل‌ها را ترجیح می‌دهد. تصور بر این است که سایولا در فصل‌های بارانی در جنگل‌های کوهستانی زندگی می‌کند و در زمستان به مناطق کم‌ارتفاع‌تر مهاجرت می‌کند.
گمان می‌رود که این گونه قبلاً در جنگل‌های مرطوب در ارتفاعات پایین‌تر نیز پراکنده بوده است، اما این مناطق اکنون به شدت پرجمعیت، تخریب شده و تکه‌تکه شده‌اند. تعداد کم جمعیت، توزیع آن را به‌طور ویژه‌ای ناهمگون کرده است. سایولا از زمان کشفش به‌ندرت زنده دیده شده است و در حال حاضر به عنوان گونه‌ای به شدت در معرض خطر انقراض در نظر گرفته می‌شود. دانشمندان تا به امروز تنها در چهار موقعیت به طور قطعی وجود سایولا را در طبیعت مستند کرده‌اند.
رژیم غذایی و رفتار سایولا
به گفته روستاییان محلی، سایولا از گیاهان برگ‌دار، برگ‌های انجیر و ساقه‌ها در امتداد رودخانه‌ها و مسیرهای عبور حیوانات تغذیه می‌کند. گوساله‌ای که در سال 1994 اسیر شد، گیاه *Homalomena aromatica*، یک گیاه دارویی با برگ‌های قلبی‌شکل را می‌خورد.
به نظر می‌رسد که این گاو وحشی بیشتر به صورت انفرادی زندگی می‌کند، اگرچه در گروه‌های دو تا سه تایی و به ندرت در گروه‌های شش یا هفت تایی نیز دیده شده است. این احتمال وجود دارد که آنها قلمروطلب باشند و قلمرو خود را با استفاده از غدد پیش‌آرواره‌ای علامت‌گذاری کنند. از طرف دیگر، ممکن است دارای محدوده زندگی نسبتاً بزرگی باشند که به آنها اجازه می‌دهد در پاسخ به تغییرات فصلی بین مناطق مختلف جابه‌جا شوند. بیشتر سایولاهایی که توسط افراد محلی کشته شده‌اند، در فصل زمستان و زمانی که در زیستگاه‌های کم‌ارتفاع نزدیک به روستاها هستند، یافت شده‌اند.
تولید مثل و فرزندان سایولا
در لائوس، گفته می‌شود که زایمان‌ها در ابتدای فصل بارندگی، بین آوریل و ژوئن رخ می‌دهند. تخمین زده می‌شود که دوره بارداری حدود هشت ماه طول بکشد، زایمان‌ها ممکن است منفرد باشند، و طول عمر تخمینی بین 5 تا 10 سال است.
متاسفانه اطلاعات کمی در مورد فرزندان این گونه به شدت در معرض خطر انقراض در دست است.
تهدیدات پیش روی سایولا
سایولا (Pseudoryx nghetinhensis) توسط اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) به عنوان گونه‌ای "به شدت در معرض خطر انقراض" فهرست شده است. هنوز بررسی‌های رسمی برای تعیین دقیق تعداد جمعیت انجام نشده است، اما IUCN تخمین می‌زند که کل جمعیت بین 70 تا 750 عدد بوده و در حال کاهش است. حدود 100 راس از این حیوانات در مناطق حفاظت‌شده زندگی می‌کنند.
صندوق جهانی حیات وحش (WWF) بقای سایولا را در اولویت قرار داده و اظهار داشته است: "نادر بودن، متمایز بودن و آسیب‌پذیری آن، سایولا را به یکی از بزرگترین اولویت‌های حفاظتی در منطقه هندوچین تبدیل کرده است."
وضعیت حفاظتی سایولا
در سال 2006، گروه متخصص گاوهای وحشی آسیایی کمیسیون بقای گونه‌های IUCN، "گروه کاری سایولا" را به منظور حفاظت از سایولا و زیستگاه آن تشکیل داد. صندوق جهانی حیات وحش (WWF) از زمان کشف سایولا در حفاظت از آن مشارکت داشته و بر تقویت و ایجاد مناطق حفاظت‌شده، تحقیقات، مدیریت جنگل مبتنی بر جامعه و تقویت اجرای قانون متمرکز بوده است. مدیریت منطقه حفاظت‌شده وو کوانگ، محل کشف سایولا، در سال‌های اخیر بهبود یافته است.
دو منطقه حفاظت‌شده جدید سایولا در مجاورت هم در استان‌های Thua-Thien Hue و Quang Nam ایجاد شده‌اند. WWF در ایجاد و مدیریت مناطق حفاظت‌شده مشارکت داشته و همچنان به کار بر روی پروژه‌ها در این منطقه ادامه می‌دهد.
دکتر بارنی لانگ، کارشناس گونه‌های آسیایی WWF، می‌گوید: "سایولا که تنها به تازگی کشف شده است، در حال حاضر به شدت در معرض تهدید قرار دارد. در زمانی که انقراض گونه‌ها در این سیاره شتاب گرفته است، می‌توانیم با هم کار کنیم تا این گونه را از لبه پرتگاه انقراض نجات دهیم."
سایولا و انسان‌ها
تهدیدات اصلی برای سایولا شکار و تکه‌تکه شدن زیستگاه آن از طریق از بین رفتن جنگل‌ها است. به گفته روستاییان محلی، سایولا اغلب به طور تصادفی در تله‌هایی که در جنگل برای گراز وحشی، گوزن سامبار یا گوزن مانتجاک گذاشته می‌شوند، گرفتار می‌شود - این تله‌ها برای استفاده معیشتی و حفاظت از محصولات کشاورزی گذاشته می‌شوند. به‌طور کلی، افزایش تعداد افرادی که در مناطق کم‌ارتفاع به شکار می‌پردازند تا تجارت غیرقانونی حیات وحش را تامین کنند، منجر به افزایش چشمگیر شکار شده است. این افزایش شکار ناشی از تقاضا برای داروهای سنتی در چین و بازارهای رستوران و مواد غذایی در ویتنام و لائوس است. با این حال، سایولا به عنوان یک حیوان تازه کشف‌شده، در حال حاضر هدف خاصی برای بازار دارویی یا غذایی نیست.
با این حال، به گفته WWF: "با ناپدید شدن جنگل‌ها زیر تیغ اره موتوری برای ایجاد فضا برای کشاورزی، مزارع و زیرساخت‌ها، سایولا به فضاهای کوچکتری رانده می‌شود. فشار مضاعف ناشی از زیرساخت‌های سریع و در مقیاس بزرگ در منطقه نیز زیستگاه سایولا را تکه‌تکه می‌کند. فعالان محیط زیست نگران هستند که این امر دسترسی شکارچیان به جنگل‌های بکر سایولا را آسان‌تر کرده و ممکن است تنوع ژنتیکی را در آینده کاهش دهد."
