PVC چیست؟ همه چیز درباره پلی وینیل کلراید، کاربردها و مزایا

پلی وینیل کلراید که بیشتر با نام اختصاری PVC شناخته می‌شود، یک ترموپلاستیک پرکاربرد است. این ماده معمولاً بی‌بو، جامد، شکننده و به رنگ سفید است. PVC در حال حاضر سومین پلاستیک پرمصرف در جهان پس از پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن به شمار می‌رود.

کاربرد اصلی PVC در لوله‌کشی و سیستم‌های زهکشی است. البته این ماده به شکل گرانول یا رزین پودری نیز در بازار عرضه می‌شود. به دلیل ویژگی‌هایی مانند مقاومت در برابر رطوبت و خوردگی، قیمت مناسب و سهولت در شکل‌دهی، PVC در صنایع مختلف جایگزین بسیاری از مواد سنتی مانند فلزات شده است.

کاربردهای رایج PVC:

• لوله‌کشی و زهکشی: به دلیل مقاومت در برابر خوردگی و رطوبت
• صنعت ساختمان: در ساخت در و پنجره، پوشش دیوار و کف
• تجهیزات پزشکی: در تولید کیسه‌های خون، لوله‌های تغذیه و ...
• محصولات مصرفی: روکش سیم و کابل، اسباب‌بازی، کارت‌های اعتباری

کاربردهای گسترده PVC

پلی وینیل کلراید (PVC) به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، در صنایع مختلف کاربردهای فراوانی دارد. یکی از مهم‌ترین این کاربردها، استفاده گسترده در صنعت ساختمان است. PVC به عنوان جایگزینی مناسب برای لوله‌های فلزی، به ویژه لوله‌های مسی، فولادی گالوانیزه و چدنی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این جایگزینی به دلیل مقاومت بالای PVC در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی، کاهش هزینه‌های نگهداری و افزایش طول عمر تاسیسات، بسیار مقرون به صرفه است. علاوه بر مصارف مسکونی، PVC به طور معمول در پروژه‌های شهری، صنعتی، نظامی و تجاری نیز به کار می‌رود.

سهولت کار با PVC نسبت به لوله‌های فلزی یکی دیگر از مزایای آن است. لوله‌های PVC به راحتی با ابزارهای ساده برش داده می‌شوند و نیازی به جوشکاری برای اتصال آن‌ها نیست. اتصالات لوله‌های PVC با استفاده از چسب‌های مخصوص و اتصالات پیچی به آسانی انجام می‌شود. افزودن نرم‌کننده‌ها (plasticizers) به PVC باعث افزایش انعطاف‌پذیری آن شده و نصب آن را آسان‌تر می‌کند. همچنین، PVC به صورت انعطاف‌پذیر و سخت، به عنوان عایق در سیم‌ها و کابل‌های برق نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در صنعت بهداشت و درمان، PVC در تولید لوله‌های تغذیه، کیسه‌های خون، کیسه‌های سرم، قطعات دستگاه‌های دیالیز و بسیاری از اقلام دیگر کاربرد دارد. این کاربردها به لطف استفاده از فتالات‌ها (phthalates) میسر شده است. فتالات‌ها موادی شیمیایی هستند که به PVC و سایر پلاستیک‌ها خاصیت انعطاف‌پذیری می‌بخشند.

PVC در تولید بسیاری از محصولات مصرفی روزمره نیز نقش دارد. بارانی‌ها، کیسه‌های پلاستیکی، اسباب‌بازی‌های کودکان، کارت‌های اعتباری، شیلنگ‌های باغبانی، قاب در و پنجره و پرده‌های حمام تنها بخشی از محصولاتی هستند که از PVC ساخته می‌شوند و به احتمال زیاد در خانه شما نیز یافت می‌شوند.

فرآیند تولید PVC: از مواد اولیه تا محصول نهایی

اگرچه پلاستیک‌ها مواد مصنوعی هستند، اما دو ماده اصلی تشکیل‌دهنده PVC، یعنی نمک و نفت، منشاء طبیعی دارند. برای تولید PVC، ابتدا باید اتیلن، که مشتقی از گاز طبیعی است، از ماده اولیه (feedstock) جدا شود. در صنعت شیمیایی، نفت به عنوان ماده اولیه برای تولید مواد شیمیایی متعددی از جمله متان، پروپیلن و بوتان استفاده می‌شود.

برای جداسازی اتیلن، نفت خام مایع در یک کوره بخار تحت فشار بسیار زیاد (فرآیند کراکینگ حرارتی) قرار می‌گیرد. این فرآیند باعث تغییر در وزن مولکولی مواد شیمیایی موجود در ماده اولیه می‌شود. با تغییر وزن مولکولی، اتیلن قابل شناسایی، جداسازی و استخراج خواهد بود. پس از استخراج، اتیلن تا حالت مایع سرد می‌شود.

در مرحله بعد، کلر از نمک موجود در آب دریا استخراج می‌شود. با عبور جریان الکتریکی قوی از محلول آب نمک (الکترولیز)، یک الکترون اضافی به مولکول‌های کلر اضافه می‌شود که به شناسایی، جداسازی و استخراج آن‌ها کمک می‌کند.

اکنون اجزای اصلی در اختیار شما قرار دارند.

هنگامی که اتیلن و کلر با یکدیگر ترکیب می‌شوند، یک واکنش شیمیایی رخ می‌دهد که منجر به تولید اتیلن دی‌کلراید (EDC) می‌شود. EDC تحت یک فرآیند کراکینگ حرارتی دوم قرار می‌گیرد که به نوبه خود، وینیل کلراید مونومر (VCM) تولید می‌کند. در ادامه، VCM از یک راکتور حاوی کاتالیزور عبور داده می‌شود، که باعث اتصال مولکول‌های VCM به یکدیگر (پلیمریزاسیون) می‌شود. با اتصال مولکول‌های VCM، رزین PVC به دست می‌آید که پایه و اساس تمام ترکیبات وینیل است.

ترکیبات وینیل سفارشی (سخت، انعطاف‌پذیر یا ترکیبی) با مخلوط کردن رزین با فرمولاسیون‌های مختلف نرم‌کننده‌ها، تثبیت‌کننده‌ها و اصلاح‌کننده‌ها تولید می‌شوند تا خواص مطلوب از جمله رنگ، بافت، انعطاف‌پذیری و دوام در شرایط آب و هوایی شدید و اشعه ماوراء بنفش حاصل شود.

مزایای پلی وینیل کلراید (PVC)

PVC به عنوان یک ماده کم‌هزینه، سبک وزن، انعطاف‌پذیر و به‌طور کلی آسان برای حمل و نقل و نصب شناخته می‌شود. در مقایسه با سایر پلیمرها، فرآیند تولید PVC به استفاده از نفت خام یا گاز طبیعی محدود نمی‌شود. به همین دلیل، برخی معتقدند که PVC یک "پلاستیک پایدار" است، زیرا به منابع انرژی تجدیدناپذیر وابسته نیست.

PVC همچنین بسیار بادوام است و تحت تأثیر خوردگی یا سایر اشکال تخریب قرار نمی‌گیرد، و به همین دلیل، می‌توان آن را برای مدت طولانی ذخیره کرد. فرمولاسیون PVC به راحتی قابل تبدیل به اشکال مختلف برای استفاده در صنایع و کاربردهای گوناگون است که یک مزیت قطعی به شمار می‌رود. PVC همچنین دارای پایداری شیمیایی است که یک عامل مهم در هنگام استفاده از محصولات PVC در محیط‌هایی با انواع مختلف مواد شیمیایی محسوب می‌شود. این ویژگی تضمین می‌کند که PVC خواص خود را بدون تغییرات قابل توجه در هنگام معرفی مواد شیمیایی حفظ می‌کند.

مزایای دیگر PVC عبارتند از:

• سازگاری زیستی (Biocompatibility)
• شفافیت و وضوح (Clarity and transparency)
• مقاومت در برابر ترک خوردگی ناشی از تنش شیمیایی (Resistance to chemical stress cracking)
• رسانایی حرارتی پایین (Low thermal conductivity)
• نیاز کم یا بدون نیاز به نگهداری (Requires little to no maintenance)

به عنوان یک ترموپلاستیک، PVC قابل بازیافت است و می‌تواند به محصولات جدید برای صنایع مختلف تبدیل شود، اگرچه به دلیل فرمولاسیون‌های مختلف مورد استفاده در تولید PVC، این فرآیند همیشه آسان نیست.

معایب و خطرات احتمالی PVC

PVC می‌تواند حاوی تا 57% کلر باشد. کربن، مشتق شده از محصولات نفتی، نیز اغلب در تولید آن استفاده می‌شود. به دلیل سمومی که می‌توانند در طول تولید، هنگام قرار گرفتن در معرض آتش، یا در هنگام تجزیه در محل‌های دفن زباله آزاد شوند، برخی از محققان پزشکی و فعالان محیط زیست PVC را "پلاستیک سمی" نامیده‌اند.

نگرانی‌های بهداشتی مرتبط با PVC هنوز از نظر آماری ثابت نشده‌اند، اما این سموم با شرایطی از جمله سرطان، اختلالات رشد جنین، اختلالات غدد درون ریز، آسم و کاهش عملکرد ریه مرتبط شده‌اند. در حالی که تولیدکنندگان به محتوای بالای نمک PVC به عنوان یک ماده طبیعی و نسبتاً بی‌ضرر اشاره می‌کنند، علم نشان می‌دهد که سدیم - همراه با انتشار دیوکسین و فتالات - در واقع عوامل بالقوه کمک‌کننده به خطرات زیست محیطی و بهداشتی ناشی از PVC هستند.

آینده پلاستیک‌های PVC

نگرانی‌ها در مورد خطرات مرتبط با PVC، تحقیقات را به سمت استفاده از اتانول نیشکر به عنوان ماده اولیه به جای نفتا (یک روغن قابل اشتعال که از تقطیر خشک زغال سنگ، شیل یا نفت به دست می‌آید) سوق داده است. مطالعات بیشتری نیز در مورد نرم‌کننده‌های زیستی (bio-based plasticizers) با هدف ایجاد جایگزین‌های بدون فتالات در حال انجام است. در حالی که این آزمایش‌ها هنوز در مراحل اولیه خود هستند، امید است که اشکال پایدارتری از PVC برای کاهش اثرات منفی بالقوه بر سلامت انسان و محیط زیست در مراحل تولید، استفاده و دفع ایجاد شود. هدف نهایی، توسعه PVC پایدارتر و کم‌خطرتر برای نسل‌های آینده است.