مونومر چیست؟ تعریف، مثال‌ها و کاربردهای کلیدی
مونومر چیست؟ (واحد سازنده پلیمرها)
در دنیای شیمی و زیست‌شناسی، مونومرها نقش اساسی در ساخت ترکیبات پیچیده‌تر ایفا می‌کنند. یک مونومر، مولکولی کوچک است که به عنوان واحد سازنده پلیمرها عمل می‌کند. پلیمرها، زنجیره‌های بلندی از مونومرهای تکرارشونده هستند و در بسیاری از مواد طبیعی و مصنوعی یافت می‌شوند. به عبارت دیگر، مونومرها همانند آجرهایی هستند که با اتصال به یکدیگر، سازه‌های بزرگ‌تری به نام پلیمر را تشکیل می‌دهند.
این اتصال مونومرها به یکدیگر، فرآیندی به نام پلیمریزاسیون است. در این فرآیند، مونومرها با پیوندهای شیمیایی به هم متصل می‌شوند و یک زنجیره طولانی را ایجاد می‌کنند. مونومرها می‌توانند منشاء طبیعی (مانند مونومرهای تشکیل‌دهنده پروتئین‌ها) یا مصنوعی (مانند مونومرهای سازنده پلاستیک‌ها) داشته باشند.
انواع الیگومرها، پروتئین‌های مونومری و بیوپلیمرها
علاوه بر پلیمرها، دسته‌های دیگری از مولکول‌ها نیز وجود دارند که از اتصال مونومرها تشکیل شده‌اند:
- الیگومرها: پلیمرهایی با تعداد کمتری واحد مونومری (معمولاً کمتر از 100 واحد).
- پروتئین‌های مونومری: مولکول‌های پروتئینی که برای تشکیل کمپلکس‌های چند پروتئینی با هم ترکیب می‌شوند.
- بیوپلیمرها: پلیمرهایی که از مونومرهای آلی موجود در موجودات زنده تشکیل شده‌اند (مانند پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و اسیدهای نوکلئیک).
دسته‌بندی مونومرها
مونومرها یک دسته‌ی بسیار بزرگ از مولکول‌ها را تشکیل می‌دهند و بر اساس ساختار و خواص شیمیایی‌شان به زیرگروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. برخی از این زیرگروه‌ها عبارتند از: قندها، الکل‌ها، آمین‌ها، آکریلیک‌ها و اپوکسی‌ها.
واژه "مونومر" از ترکیب پیشوند "مونو-" به معنای "یک" و پسوند "-مر" به معنای "قسمت" تشکیل شده است، که به خوبی نشان‌دهنده‌ی نقش آن به عنوان واحد سازنده است.
مثال‌هایی از مونومرها
مونومرها در دنیای اطراف ما بسیار متنوع هستند و در ساخت طیف گسترده‌ای از مواد نقش دارند. در اینجا به چند نمونه از مهم‌ترین مونومرها اشاره می‌کنیم:
- گلوکز: یک قند ساده که به عنوان مونومر در ساخت پلیمرهای مهمی مانند گلیکوژن (ذخیره انرژی در حیوانات)، نشاسته (ذخیره انرژی در گیاهان) و سلولز (ماده اصلی تشکیل‌دهنده دیواره سلولی گیاهان) به کار می‌رود. اتصال مونومرهای گلوکز از طریق پیوندهای گلیکوزیدی انجام می‌شود.
- وینیل کلراید: یک مونومر مصنوعی که در تولید پلی وینیل کلراید (PVC)، یک پلاستیک پرکاربرد، استفاده می‌شود.
- اسیدهای آمینه: بلوک‌های سازنده پروتئین‌ها هستند. هر پروتئین از زنجیره‌ای از اسیدهای آمینه تشکیل شده است که با پیوندهای پپتیدی به یکدیگر متصل شده‌اند.
- اتیلن: یک هیدروکربن ساده که به عنوان مونومر در تولید پلی اتیلن، یکی از رایج‌ترین انواع پلاستیک، به کار می‌رود.
نکته قابل توجه این است که هر مونومر می‌تواند به روش‌های مختلفی به سایر مونومرها متصل شود و پلیمرهای گوناگونی را با خواص متفاوت ایجاد کند. به عنوان مثال، گلوکز با اتصال‌های مختلف، پلیمرهای گلیکوژن، نشاسته و سلولز را می‌سازد که هر کدام کاربردهای خاص خود را دارند.
نام‌گذاری الیگومرها (پلیمرهای کوچک)
وقتی تعداد کمی مونومر به هم متصل می‌شوند و یک پلیمر کوچک یا الیگومر را تشکیل می‌دهند، این ترکیبات بر اساس تعداد مونومرهای تشکیل‌دهنده، نام‌گذاری می‌شوند:
- دیمر (Dimer): پلیمر تشکیل شده از دو مونومر.
- تریمر (Trimer): پلیمر تشکیل شده از سه واحد مونومری.
- تترامِر (Tetramer): پلیمر تشکیل شده از چهار واحد مونومری.
- پنتامِر (Pentamer): پلیمر تشکیل شده از پنج واحد مونومری.
- هگزامِر (Hexamer): پلیمر تشکیل شده از شش واحد مونومری.
- هپتامِر (Heptamer): پلیمر تشکیل شده از هفت واحد مونومری.
- اوکتامِر (Octamer): پلیمر تشکیل شده از هشت واحد مونومری.
- نونامِر (Nonamer): پلیمر تشکیل شده از نه واحد مونومری.
- دِکامِر (Decamer): پلیمر تشکیل شده از ده واحد مونومری.
- دودِکامِر (Dodecamer): پلیمر تشکیل شده از دوازده واحد مونومری.
- ایکوزامِر (Eicosamer): پلیمر تشکیل شده از بیست واحد مونومری.
- شیمی
- علم
