واکنش‌های اکسایش-کاهش (Redox): تعاریف، مثال‌ها و کاربردها
آیا می‌دانید بسیاری از واکنش‌های شیمیایی پیرامون ما، واکنش‌های اکسایش-کاهش هستند؟ این واکنش‌ها که با نام ردوکس (Redox) نیز شناخته می‌شوند، نقش حیاتی در صنایع، زیست‌شناسی و زندگی روزمره ما ایفا می‌کنند. در این مطلب، به بررسی ماهیت این واکنش‌ها، مثال‌هایی از آن‌ها و اهمیتشان می‌پردازیم.
واکنش اکسایش-کاهش (ردوکس) چیست؟
به هر واکنش شیمیایی که در آن عدد اکسایش (حالت اکسیداسیون) اتم‌ها تغییر کند، واکنش اکسایش-کاهش یا ردوکس می‌گویند. نام ردوکس در واقع مخففی از دو واژه کاهش و اکسایش است.
اکسایش و کاهش
اکسایش به معنای افزایش عدد اکسایش است، در حالی که کاهش به معنای کاهش عدد اکسایش است. تغییر عدد اکسایش معمولاً با از دست دادن یا به دست آوردن الکترون همراه است، اما برخی از واکنش‌های ردوکس (مانند پیوند کووالانسی) وجود دارند که انتقال الکترون در آن‌ها صورت نمی‌گیرد. به طور کلی، اکسایش و کاهش برای یک اتم، یون یا مولکول می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- اکسایش: از دست دادن الکترون یا هیدروژن یا به دست آوردن اکسیژن یا افزایش عدد اکسایش.
- کاهش: به دست آوردن الکترون یا هیدروژن یا از دست دادن اکسیژن یا کاهش عدد اکسایش.
مثالی از یک واکنش اکسایش-کاهش
واکنش بین هیدروژن و فلوئور یک نمونه از واکنش‌های اکسایش-کاهش است:
H2 + F2 → 2 HF
این واکنش کلی را می‌توان به صورت دو نیم‌واکنش نوشت:
H2 → 2 H+ + 2 e- (واکنش اکسایش)
F2 + 2 e- → 2 F- (واکنش کاهش)
در یک واکنش ردوکس، تغییر خالصی در بار وجود ندارد، بنابراین الکترون‌های مازاد در واکنش اکسایش باید برابر با تعداد الکترون‌های مصرف شده توسط واکنش کاهش باشد. یون‌ها با هم ترکیب می‌شوند و هیدروژن فلوراید را تشکیل می‌دهند:
H2 + F2 → 2 H+ + 2 F- → 2 HF
اهمیت واکنش‌های ردوکس
واکنش‌های اکسایش-کاهش نقش بسیار مهمی در فرایندهای گوناگون دارند. از جمله می‌توان به سیستم انتقال الکترون در سلول‌ها و اکسیداسیون گلوکز در بدن انسان اشاره کرد. این واکنش‌ها برای واکنش‌های بیوشیمیایی و فرآیندهای صنعتی حیاتی هستند. از واکنش‌های ردوکس برای احیای سنگ معدن و استخراج فلزات، تولید سلول‌های الکتروشیمیایی، تبدیل آمونیاک به اسید نیتریک برای تولید کود و روکش کردن دیسک‌های فشرده (CD) استفاده می‌شود.
- شیمی
- علم
