تئاتر یونان باستان: خاستگاه نمایش مدرن
تئاترهای یونان باستان، با معماری منحصربه‌فرد خود، نقش مهمی در شکل‌گیری تئاترهای مدرن امروزی ایفا کرده‌اند. این تئاترها که اغلب در دل تپه‌ها ساخته می‌شدند، با طراحی هوشمندانه، امکان تماشای نمایش‌ها را برای هزاران نفر فراهم می‌کردند. امروزه بقایای باستان‌شناسی و اسناد به‌جامانده از این تئاترها، اطلاعات ارزشمندی را در مورد هنر و فرهنگ یونان باستان در اختیار ما قرار می‌دهند و بازدید از آن‌ها تجربه‌ای آموزنده و جذاب خواهد بود.
نکات کلیدی تئاتر یونان باستان
- تئاترهای یونانی مانند تئاتر افسوس به دلیل آکوستیک فوق العاده و صندلی‌های منحنی شکل خود مشهور بودند.
- در تئاترهای یونان باستان، ارکستر فضایی مسطح برای آواز خواندن و رقص گروه کُر بود.
- اسکنه (Skene) محوطه‌ای برای تعویض لباس بازیگران بود که بعدها به صحنه‌ای با دیوار جلویی به نام پروسنیوم (Proscenium) تبدیل شد.
نشستن در تئاتر یونانی افسوس
تئاتر افسوس، با قطر حدود 145 متر و ارتفاع 30 متر، نمونه‌ای برجسته از معماری یونانی است. این تئاتر که در دوره هلنیستی و توسط لوسیماخوس، یکی از جانشینان اسکندر مقدونی، ساخته شده، به دلیل آکوستیک بی‌نظیرش هنوز هم برای برگزاری کنسرت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تئاترون: جایگاه تماشاچیان
بخشی از تئاتر که به تماشاگران اختصاص داشت، تئاترون نامیده می‌شد که ریشه کلمه "تئاتر" در زبان‌های مختلف نیز از همین واژه گرفته شده است. طراحی تئاترون به گونه‌ای بود که نه تنها تماشاگران به راحتی می‌توانستند نمایش را ببینند، بلکه از صدایی واضح و رسا نیز بهره‌مند می‌شدند. این ویژگی به دلیل اهمیت آکوستیک در تئاترهای یونان باستان بود، به طوری که حتی افرادی که در بالاترین قسمت تئاترون نشسته بودند، می‌توانستند صدای بازیگران را به خوبی بشنوند.
صندلی‌های تماشاگران: از خاک تا سنگ مرمر
در ابتدا، تماشاگران یونانی بر روی چمن یا دامنه تپه‌ها می‌نشستند تا نمایش‌ها را تماشا کنند. اما به تدریج، نیمکت‌های چوبی جایگزین شدند و پس از آن، صندلی‌هایی از جنس سنگ یا تراشیده شده از دل تپه ساخته شدند. در ردیف‌های جلویی، صندلی‌های مرمرین و مجلل‌تری برای مقامات و روحانیون در نظر گرفته می‌شد که به این قسمت "پروئدریا" می‌گفتند. در دوره‌های بعد، رومی‌ها نیز از این الگو پیروی کردند، اما جایگاه افراد برجسته را کمی بالاتر از ردیف‌های اول قرار می‌دادند.
نحوه قرارگیری صندلی‌ها
صندلی‌ها به صورت منحنی و پلکانی چیده شده بودند تا تماشاگران در ردیف‌های بالاتر بتوانند به راحتی صحنه و ارکستر را ببینند و دیدشان توسط افراد جلویی مسدود نشود. این انحنا با شکل ارکستر مطابقت داشت. در برخی تئاترها، ارکستر به شکل مستطیل بود و صندلی‌های جلویی نیز به صورت خطی و با انحنا در طرفین قرار می‌گرفتند. این نوع طراحی، شباهت زیادی به صندلی‌های سالن‌های نمایش مدرن دارد، با این تفاوت که تئاترهای یونان باستان در فضای باز ساخته می‌شدند.
دسترسی به ردیف‌های بالایی
برای دسترسی به صندلی‌های ردیف‌های بالاتر، راه پله‌هایی در فواصل منظم تعبیه شده بود که باعث ایجاد ساختار گُوِه‌ای شکل صندلی‌ها در تئاترهای باستانی می‌شد.
ارکستر و اسکنه در تئاتر یونان باستان
تئاتر دیونیسوس الئوترئوس در آتن، که در قرن ششم پیش از میلاد ساخته شده، به عنوان نمونه اولیه تمام تئاترهای یونانی بعدی و زادگاه تراژدی یونانی در نظر گرفته می‌شود. این تئاتر بخشی از زیارتگاهی بود که به خدای شراب یونانی، دیونیسوس، اختصاص داشت.
ارکستر و گروه کُر
در یونان باستان، ارکستر به معنای امروزی آن، یعنی گروهی از نوازندگان در گودال زیر صحنه نبود. بلکه، ارکستر یک محوطه مسطح، معمولاً دایره‌ای شکل، با یک قربانگاه (تایمل) در مرکز بود. این فضا به اجرای گروه کُر اختصاص داشت، که در آن آواز می‌خواندند و می‌رقصیدند. کف ارکستر می‌توانست با سنگ مرمر پوشیده شده باشد یا صرفاً از خاک کوبیده شده تشکیل شده باشد. تماشاگران در ارکستر نمی‌نشستند.
قبل از پیدایش اسکنه، ورود به ارکستر از طریق رمپ‌هایی به نام "ایزودوی" در سمت چپ و راست ارکستر امکان‌پذیر بود. در نقشه‌های تئاتر، این رمپ‌ها گاهی با نام "پارادوس" نیز مشخص می‌شوند، که می‌تواند گیج‌کننده باشد زیرا این واژه به معنای اولین آهنگ گروه کُر در یک تراژدی نیز هست.
اسکنه و بازیگران
ارکستر در مقابل تئاترون (محل تماشاگران) قرار داشت. پشت ارکستر، اسکنه واقع شده بود. اسکنه در ابتدا یک ساختمان دائمی نبود. زمانی که از آن استفاده می‌شد، بازیگران (نه گروه کُر) در آن لباس عوض می‌کردند و از طریق چند در بیرون می‌آمدند. بعدها، اسکنه چوبی با سقف مسطح، یک سطح مرتفع برای اجرا فراهم کرد، مانند صحنه مدرن. پروسنیوم، دیوار ستون‌دار جلوی اسکنه بود. هنگامی که خدایان صحبت می‌کردند، از بالای پروسنیوم، که به آن تئولوگیون می‌گفتند، سخن می‌گفتند.
گودال ارکستر
در زیارتگاه باستانی دلفی (محل استقرار پیشگوی معروف)، تئاتر برای اولین بار در قرن چهارم قبل از میلاد ساخته شد، اما چندین بار بازسازی شد و آخرین بار در قرن دوم پس از میلاد بود.
زمانی که تئاترهایی مانند تئاتر دلفی ساخته می‌شدند، اجراها در ارکستر انجام می‌شد. با رایج شدن اسکنه (صحنه)، صندلی‌های پایین تئاترون خیلی پایین بودند و دید خوبی نداشتند، به همین دلیل صندلی‌ها برداشته شدند تا پایین‌ترین ردیف‌ها تنها حدود 1.5 متر پایین‌تر از سطح صحنه باشند. این تغییر در تئاترهای افسوس و پرگامون نیز انجام شد. به گفته روی کاستون فلیکینگر در کتاب "تئاتر یونان و درام آن"، این تغییر در تئاترون، ارکستر را به گودالی با دیوارهای اطراف تبدیل کرد.
تئاتر اپیداوروس
تئاتر اپیداوروس که در سال 340 قبل از میلاد به عنوان بخشی از زیارتگاهی dedicated to the Greek God of medicine, Asclepius ساخته شد، حدود 13000 نفر را در 55 ردیف صندلی جای می داد. پائوسانیاس، نویسنده سفرنامه قرن دوم پس از میلاد، نظر بسیار مثبتی در مورد تئاتر اپیداوروس (اپیداوروس) داشت. او نوشت:
«اپیداوری ها تئاتری در داخل زیارتگاه دارند که به نظر من ارزش دیدن دارد. زیرا در حالی که تئاترهای رومی از نظر شکوه بسیار برتر از هر جای دیگری هستند، و تئاتر آرکادی در مگالوپولیس از نظر اندازه بی نظیر است، کدام معمار می تواند به طور جدی با Polycleitus در تقارن و زیبایی رقابت کند؟ زیرا Polycleitus بود که هم این تئاتر و هم ساختمان دایره ای را ساخت.»
تئاتر میلتوس
تئاتر میلتوس، واقع در منطقه باستانی ایونیا، در ساحل غربی ترکیه و در نزدیکی شهر دیدیم، در حدود 300 سال قبل از میلاد به سبک دوریک ساخته شد. این تئاتر در دوره روم گسترش یافت و ظرفیت آن از 5300 نفر به 25000 تماشاگر افزایش یافت.
تئاتر فوروییر
تئاتر فوروییر یک تئاتر رومی است که به دستور سزار آگوستوس در لوگدونوم (لیون مدرن، فرانسه) در حدود 15 سال قبل از میلاد ساخته شد. این اولین تئاتر ساخته شده در فرانسه است. همانطور که از نامش پیداست، در تپه فوروییر ساخته شده است.
- معماری
