غول‌پیکرترین ستارگان جهان کدامند؟ کشف ابعاد باورنکردنی کیهان
ستارگان، کره‌های عظیمی از پلاسمای سوزان هستند که در فضا معلق‌اند. با وجود این ابعاد باورنکردنی، به جز خورشیدِ منظومه شمسی خودمان، آن‌ها را به صورت نقاط نورانی کوچکی در آسمان شب می‌بینیم. خورشید ما، که از نظر فنی یک ستاره کوتوله زرد محسوب می‌شود، نه بزرگترین و نه کوچک‌ترین ستاره در کل کهکشان است.
در واقع، اگرچه خورشید بسیار بزرگتر از تمام سیاره‌های منظومه شمسی است، اما در مقایسه با سایر ستارگان عظیم‌الجثه، حتی در رده ستارگان متوسط هم قرار نمی‌گیرد. اندازه برخی از این ستارگان به این دلیل بزرگتر است که از همان ابتدای شکل‌گیری‌شان به این صورت تکامل یافته‌اند، در حالی که برخی دیگر به دلیل انبساط ناشی از افزایش سن‌شان بزرگتر شده‌اند. در نتیجه، درک این تفاوت‌ها، ما را با دنیای ستارگان بیشتر آشنا می‌کند.
اندازه ستارگان: هدفی متغیر
تعیین اندازه ستارگان کار ساده‌ای نیست. بر خلاف سیارات، ستارگان سطح مشخصی ندارند که بتوان "لبه‌ای" برای اندازه‌گیری تعریف کرد، و منجمان نیز خط‌کشی مناسب برای این کار در اختیار ندارند. معمولاً، منجمان به یک ستاره نگاه می‌کنند و اندازه زاویه‌ای آن را اندازه‌گیری می‌کنند، که عرض آن بر حسب درجه، دقیقه قوسی یا ثانیه قوسی است. این اندازه‌گیری، ایده‌ای کلی از اندازه ستاره به آن‌ها می‌دهد، اما عوامل دیگری نیز باید در نظر گرفته شوند.
به عنوان مثال، برخی از ستارگان متغیر هستند، به این معنی که به طور منظم با تغییر درخشندگی خود منبسط و منقبض می‌شوند. این بدان معناست که وقتی منجمان ستاره‌ای مانند V838 Monocerotis را مطالعه می‌کنند، باید بارها و بارها در طول زمان و با انبساط و انقباض آن را مشاهده کنند تا بتوانند اندازه متوسط آن را محاسبه کنند. مانند تقریباً تمام اندازه‌گیری‌های نجومی، حاشیه‌ای از عدم دقت در مشاهدات به دلیل خطای تجهیزات و فاصله، در میان سایر عوامل، وجود دارد.
در نهایت، لیستی از ستارگان بر اساس اندازه باید این نکته را در نظر بگیرد که ممکن است نمونه‌های بزرگتری وجود داشته باشند که به سادگی هنوز مورد مطالعه یا حتی شناسایی قرار نگرفته‌اند. با در نظر گرفتن این موضوع، در ادامه 10 ستاره بزرگ شناخته شده در حال حاضر برای منجمان آورده شده است.
ابط‌الجوزا (Betelgeuse): یک غول سرخ در آستانه انفجار
ابط‌الجوزا، که به راحتی از اکتبر تا مارس در آسمان شب قابل مشاهده است، مشهورترین ابرغول سرخ است. این شهرت تا حدی به این دلیل است که با فاصله تقریبی 640 سال نوری از زمین، در مقایسه با سایر ستارگان این فهرست، بسیار نزدیک است. همچنین، این ستاره بخشی از یکی از مشهورترین صورت‌های فلکی، یعنی شکارچی (Orion) است.
این ستاره عظیم با شعاعی بیش از هزار برابر خورشید ما، بین 950 تا 1200 برابر شعاع خورشیدی (واحدی که منجمان برای بیان اندازه ستارگان استفاده می‌کنند و برابر با شعاع فعلی خورشید است) تخمین زده می‌شود و انتظار می‌رود هر لحظه به یک ابرنواختر تبدیل شود. این پدیده، ابط‌الجوزا را به یکی از جذاب‌ترین اجرام آسمانی برای رصد و مطالعه تبدیل کرده است.
وی‌وای سگ بزرگ (VY Canis Majoris): یک ابرغول سرخ بی‌نظیر
این ابرغول سرخ، یکی از بزرگترین ستارگان شناخته شده در کهکشان ما است. شعاع تخمینی آن بین 1800 تا 2100 برابر شعاع خورشید است. برای تصور بزرگی آن، اگر این ستاره را در منظومه شمسی خودمان قرار دهیم، تقریباً تا مدار زحل می‌رسد!
وی‌وای سگ بزرگ در فاصله تقریبی 3900 سال نوری از زمین و در راستای صورت فلکی سگ بزرگ (Canis Major) قرار دارد. این ستاره، یکی از چندین ستاره متغیر است که در این صورت فلکی دیده می‌شود.
وی‌وی قیفاووس A (VV Cephei A): یک ابرغول سرخ در یک سیستم دوتایی
این ابرغول سرخ، تقریباً هزار برابر شعاع خورشید تخمین زده می‌شود و در حال حاضر به عنوان یکی از بزرگترین ستارگان در کهکشان راه شیری شناخته می‌شود.
وی‌وی قیفاووس A که در راستای صورت فلکی قیفاووس (Cepheus) قرار دارد، حدود 6000 سال نوری از زمین فاصله دارد و در واقع بخشی از یک سیستم ستاره‌ای دوتایی است که با یک ستاره آبی کوچکتر همسایه است. حرف "A" در نام این ستاره به بزرگتر بودن آن نسبت به همدمش اشاره دارد. با اینکه این دو ستاره در یک رقص پیچیده به دور یکدیگر می‌چرخند، هیچ سیاره‌ای در اطراف وی‌وی قیفاووس A کشف نشده است.
مو قیفاووس (Mu Cephei): ستاره یاقوت گارنت هرشل
این ابرغول سرخ در صورت فلکی قیفاووس، حدود 1650 برابر شعاع خورشید ما است. با بیش از 38000 برابر درخشندگی خورشید، این ستاره یکی از درخشان‌ترین ستارگان در کهکشان راه شیری نیز محسوب می‌شود.
به دلیل رنگ زیبای مایل به سرخش، به این ستاره لقب "ستاره یاقوت گارنت هرشل" به افتخار سر ویلیام هرشل، که در سال 1783 آن را رصد کرد، داده شده است. این ستاره همچنین با نام عربی "اراکیس" نیز شناخته می‌شود.
وی 838 تکشاخ (V838 Monocerotis): ستاره‌ای متغیر با ابعاد نامشخص
این ستاره متغیر سرخ که در راستای صورت فلکی تکشاخ (Monoceros) قرار دارد، حدود 20000 سال نوری از زمین فاصله دارد. ممکن است از مو قیفاووس یا وی‌وی قیفاووس A بزرگتر باشد، اما به دلیل فاصله زیادش از خورشید و همچنین ضربان‌دار بودن اندازه‌اش، تعیین ابعاد واقعی آن دشوار است.
پس از آخرین فوران آن در سال 2009، به نظر می‌رسید اندازه‌اش کوچکتر شده است. بنابراین، برای آن بازه‌ای بین 380 تا 1970 برابر شعاع خورشید در نظر گرفته شده است. تلسکوپ فضایی هابل بارها هاله‌ای از غبار را که از وی 838 تکشاخ دور می‌شود، ثبت کرده است.
دبلیو او اچ جی 64 (WOH G64): ابرغول سرخی در ابر ماژلانی بزرگ
این ابرغول سرخ که در صورت فلکی ماهی زرین (Dorado) (در آسمان نیمکره جنوبی) قرار دارد، حدود 1540 برابر شعاع خورشید است. در واقع، این ستاره در خارج از کهکشان راه شیری و در ابر ماژلانی بزرگ، یک کهکشان اقماری نزدیک به کهکشان ما که حدود 170000 سال نوری از ما فاصله دارد، واقع شده است.
دبلیو او اچ جی 64 دارای یک دیسک ضخیم از گاز و غبار است که آن را احاطه کرده است. این دیسک احتمالاً زمانی که ستاره در حال تجربه آخرین مراحل زندگی خود بود، به بیرون پرتاب شده است. این ستاره زمانی بیش از 25 برابر جرم خورشید را داشته است، اما با نزدیک شدن به انفجار به عنوان یک ابرنواختر، شروع به از دست دادن جرم کرده است. ستاره‌شناسان تخمین می‌زنند که این ستاره به اندازه‌ای ماده از دست داده است که می‌توان بین سه تا نه منظومه شمسی را با آن تشکیل داد.
وی 354 قیفاووس (V354 Cephei): یک ابرغول سرخ متغیر نامنظم
این ابرغول سرخ که کمی کوچکتر از دبلیو او اچ جی 64 است، شعاعی برابر با 1520 برابر شعاع خورشید دارد. وی 354 قیفاووس در فاصله نسبتاً نزدیک 9000 سال نوری از زمین و در صورت فلکی قیفاووس (Cepheus) قرار دارد.
وی 354 قیفاووس یک ستاره متغیر نامنظم است، به این معنی که ضربان آن در یک برنامه نامنظم رخ می‌دهد. ستاره‌شناسانی که این ستاره را از نزدیک مطالعه می‌کنند، آن را به عنوان بخشی از یک گروه بزرگتر از ستارگان به نام انجمن ستاره‌ای قیفاووس OB1 شناسایی کرده‌اند که حاوی بسیاری از ستاره‌های داغ و پرجرم، و همچنین تعدادی ابرغول سردتر مانند این ستاره است.
آر دبلیو قیفاووس (RW Cephei): غولی سرخ با وسعتی فراتر از تصور
و باز هم ستاره‌ای دیگر از صورت فلکی قیفاووس در آسمان نیمکره شمالی! شاید این ستاره در همسایگی خود چندان بزرگ به نظر نرسد، اما تعداد کمی در کهکشان ما یا اطراف آن وجود دارند که بتوانند با آن رقابت کنند. شعاع این ابرغول سرخ حدود 1600 برابر شعاع خورشید است.
اگر این ستاره به جای خورشید در مرکز منظومه شمسی ما قرار می‌گرفت، جو بیرونی آن فراتر از مدار مشتری گسترش می‌یافت!
کی وای دجاجه (KY Cygni): غولی پنهان در صورت فلکی دجاجه
در حالی که کی وای دجاجه حداقل 1420 برابر شعاع خورشید است، برخی تخمین‌ها آن را نزدیک به 2850 برابر شعاع خورشید قرار می‌دهند (اگرچه به احتمال زیاد به تخمین کوچکتر نزدیک‌تر است). کی وای دجاجه در فاصله حدود 5000 سال نوری از زمین و در صورت فلکی دجاجه (Cygnus) قرار دارد. متاسفانه، در حال حاضر هیچ تصویر قابل قبولی از این ستاره در دسترس نیست.
کی دبلیو قوس (KW Sagittarii): ابرغول سرخی خنک در صورت فلکی قوس
این ابرغول سرخ که نماینده صورت فلکی قوس (Sagittarius) است، 1460 برابر شعاع خورشید ما است. کی دبلیو قوس حدود 7800 سال نوری از زمین فاصله دارد. اگر این ستاره، ستاره اصلی در منظومه شمسی ما بود، به خوبی فراتر از مدار مریخ امتداد می‌یافت.
ستاره‌شناسان دمای کی دبلیو قوس را در حدود 3700 کلوین (Kelvin، واحد پایه دما در سیستم بین‌المللی واحدها، با نماد واحد K) اندازه‌گیری کرده‌اند. این بسیار خنک‌تر از خورشید است که دمای سطح آن 5778 کلوین است. (در حال حاضر هیچ تصویر قابل قبولی از این ستاره در دسترس نیست.)
- نجوم
- علم
