فوبوس و دیموس: قمرهای اسرارآمیز مریخ از کجا آمده‌اند؟
مریخ، سیاره سرخ، همواره برای انسان‌ها جذاب بوده است. این سیاره اسرار بسیاری را در خود جای داده که کاوشگرها و مریخ‌نشین‌ها به دانشمندان در حل آن‌ها کمک می‌کنند. یکی از این معماها، منشا قمرهای مریخ، فوبوس و دیموس، و چگونگی قرارگیری آن‌ها در مدار این سیاره است. ظاهر این دو قمر بیشتر شبیه سیارک‌هاست تا قمرهای معمولی، و این موضوع باعث شده تا بسیاری از دانشمندان سیاره‌شناس به دنبال منشا آن‌ها در جایی دیگر از منظومه شمسی باشند.
برخی دیگر معتقدند که فوبوس و دیموس همزمان با مریخ شکل گرفته‌اند یا نتیجه یک رویداد فاجعه‌بار در اوایل تاریخ منظومه شمسی هستند. امید است که با فرود اولین ماموریت‌ها بر روی فوبوس، نمونه‌های سنگ جمع‌آوری شده، اطلاعات دقیق‌تری درباره این قمرهای مرموز در اختیار ما قرار دهند و پرده از راز آن‌ها بردارند.
نظریه به دام افتادن سیارکی
یکی از سرنخ‌های مربوط به منشا فوبوس و دیموس، ترکیب شیمیایی آن‌هاست. هر دو قمر ویژگی‌های مشترک زیادی با دو نوع سیارک رایج در کمربند سیارکی دارند: سیارک‌های نوع C و D. این سیارک‌ها کربن‌دار هستند (به این معنی که سرشار از عنصر کربن‌اند، که به راحتی با عناصر دیگر پیوند برقرار می‌کند). با توجه به ظاهر فوبوس، می‌توان حدس زد که این قمر و خواهرش دیموس هر دو اجسامی هستند که از کمربند سیارکی به دام افتاده‌اند. این سناریو چندان دور از ذهن نیست. سیارک‌ها به طور مداوم از کمربند سیارکی جدا می‌شوند. این اتفاق در نتیجه برخوردها، اختلالات گرانشی و دیگر تعاملات تصادفی رخ می‌دهد که مدار یک سیارک را تحت تاثیر قرار داده و آن را به مسیر جدیدی می‌فرستد. در نتیجه، اگر یکی از آن‌ها بیش از حد به یک سیاره، مانند مریخ، نزدیک شود، نیروی گرانش سیاره می‌تواند این جسم بیگانه را در یک مدار جدید محبوس کند.
اگر فوبوس و دیموس واقعاً سیارک‌های به دام افتاده باشند، این سوال مطرح می‌شود که چگونه در طول تاریخ منظومه شمسی در چنین مدارهای دایره‌ای شکلی قرار گرفته‌اند. این احتمال وجود دارد که فوبوس و دیموس در ابتدا یک جفت دوتایی بوده‌اند که در زمان به دام افتادن توسط گرانش به هم متصل شده بودند. با گذشت زمان، آن‌ها از هم جدا شده و به مدارهای فعلی خود رسیده‌اند.
همچنین این احتمال وجود دارد که مریخ اولیه توسط تعداد زیادی از این نوع سیارک‌ها احاطه شده بود. این سیارک‌ها می‌توانسته‌اند نتیجه برخورد مریخ با یک جسم دیگر منظومه شمسی در اوایل تاریخ سیاره‌ها باشند. اگر این اتفاق رخ داده باشد، می‌تواند توضیح دهد که چرا ترکیب فوبوس به ترکیب سطح مریخ نزدیک‌تر است تا یک سیارک فضایی.
نظریه برخورد بزرگ
این ایده مطرح می‌شود که مریخ در اوایل تاریخ خود یک برخورد بزرگ را تجربه کرده است. این نظریه مشابه نظریه‌ای است که شکل‌گیری ماه زمین را ناشی از برخورد سیاره اولیه زمین با یک سیاره‌نما به نام تیا می‌داند. در هر دو مورد، چنین برخوردی باعث پرتاب مقدار زیادی ماده به فضا شده است. این برخوردها باعث پرتاب مواد داغ و پلاسمایی به مداری متحدالمرکز در اطراف سیارات اولیه شدند. در مورد زمین، حلقه سنگ مذاب در نهایت به هم پیوست و ماه را تشکیل داد.
علی‌رغم ظاهر فوبوس و دیموس، برخی از ستاره‌شناسان پیشنهاد کرده‌اند که شاید این اجرام کوچک نیز به روشی مشابه در اطراف مریخ شکل گرفته باشند. شاید بهترین مدرک برای منشا مریخی آن‌ها، وجود ماده معدنی به نام فیلوسیلیکات‌ها بر روی سطح فوبوس باشد. این ماده معدنی در سطح مریخ نیز رایج است که نشان می‌دهد فوبوس از مواد سطحی مریخ شکل گرفته است.
با این حال، استدلال ترکیبی تنها نشانه منشا مریخی فوبوس و دیموس نیست. سوالی نیز در مورد مدارهای آن‌ها وجود دارد. مدارهای آن‌ها تقریبا دایره‌ای شکل هستند و بسیار نزدیک به خط استوای مریخ قرار دارند. به احتمال زیاد سیارک‌هایی که به دام افتاده‌اند، در چنین مدارهای دقیقی قرار نمی‌گیرند، اما موادی که در اثر یک برخورد به بیرون پرتاب شده و سپس به مرور زمان به هم پیوسته‌اند، می‌توانند مدارهای این دو قمر را توضیح دهند.
کاوش فوبوس و دیموس
در دهه‌های گذشته، فضاپیماهای متعددی در جریان اکتشافات مریخ، با جزئیات به بررسی این دو قمر پرداخته‌اند. اما برای حل معمای منشا این اقمار، اطلاعات بیشتری مورد نیاز است. بهترین راه برای کسب این اطلاعات، انجام یک بررسی "در محل" است. به این معنی که باید یک کاوشگر بر روی یکی یا هر دوی این قمرها فرود آید. برای انجام این کار به شکل صحیح، دانشمندان سیاره‌شناس باید یک سطح‌نشین را برای جمع‌آوری نمونه‌هایی از خاک و سنگ ارسال کنند و آن‌ها را برای مطالعه به زمین بازگردانند. از طرف دیگر، هنگامی که انسان‌ها شخصاً شروع به کاوش مریخ کنند، بخشی از یک ماموریت می‌تواند به فرود انسان‌ها بر روی این قمرها و انجام یک مطالعه زمین‌شناسی دقیق‌تر اختصاص یابد. هر کدام از این روش‌ها می‌تواند عطش انسان برای دانستن اینکه این قمرها چگونه در مدار مریخ قرار گرفته‌اند را برطرف کند.
- نجوم
- علم
