نرخ باروری کشورها: چرا جمعیت برخی کشورها در حال انفجار و برخی در حال انقراض است؟
نرخ باروری کل، شاخصی است که نشان می‌دهد یک زن به طور متوسط در طول زندگی خود چند فرزند به دنیا خواهد آورد، البته با در نظر گرفتن نرخ باروری فعلی. این عدد، تصویری کلی از میزان فرزندآوری در یک جمعیت ارائه می‌دهد و برای پیش‌بینی رشد یا کاهش جمعیت بسیار مهم است.
این نرخ در کشورهای مختلف، تفاوت چشمگیری دارد. در کشورهای در حال توسعه آفریقا، نرخ باروری کل معمولاً حدود شش فرزند به ازای هر زن است. در مقابل، کشورهای اروپای شرقی و کشورهای توسعه‌یافته آسیایی، اغلب شاهد نرخ باروری نزدیک به یک فرزند به ازای هر زن هستند. این تفاوت‌ها، نشان‌دهنده عوامل مختلفی مانند وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بهداشتی در این کشورها است.
به طور کلی، نرخ باروری کل همراه با نرخ جایگزینی، شاخص بسیار خوبی برای تعیین این است که آیا یک جمعیت در آینده با رشد مواجه خواهد شد یا کاهش.
نرخ جایگزینی: حفظ تعادل جمعیت
نرخ جایگزینی، مفهومی کلیدی است که به طور مستقیم با نرخ باروری مرتبط است. این نرخ، نشان‌دهنده تعداد فرزندانی است که یک زن باید به دنیا بیاورد تا جمعیت فعلی ثابت بماند و به اصطلاح، رشد جمعیت صفر شود. به عبارت دیگر، نرخ باروری در سطح جایگزینی، دقیقا تعداد افرادی را که در اثر مرگ زن و شریک زندگی‌اش از دست می‌روند، جبران می‌کند.
در کشورهای توسعه‌یافته، نرخ جایگزینی حدود 2.1 فرزند به ازای هر زن است. این مقدار، کمی بیشتر از 2 (تعداد والدین) است، زیرا برای جبران مرگ‌ومیر کودکان و افرادی که تمایلی به فرزندآوری ندارند یا به دلایلی قادر به آن نیستند، در نظر گرفته می‌شود. این 0.1 اضافه، به عنوان یک حاشیه اطمینان 5 درصدی عمل می‌کند.
در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، به دلیل نرخ بالای مرگ‌ومیر کودکان و بزرگسالان، نرخ جایگزینی معمولاً حدود 2.3 است. این تفاوت، نشان‌دهنده چالش‌های بهداشتی و درمانی در این کشورها است که منجر به کاهش طول عمر و افزایش احتمال مرگ در سنین پایین می‌شود.
نرخ باروری در جهان: نگاهی به روندهای جمعیتی
نرخ باروری، ابزاری ارزشمند برای درک وضعیت جمعیتی کشورهاست و به همین دلیل، همواره مورد توجه محققان قرار دارد. بررسی این نرخ در کشورهای مختلف، به پیش‌بینی تغییرات جمعیتی آینده کمک می‌کند.
کشورهایی با نرخ باروری بالا
برخی کشورها با نرخ باروری بسیار بالا، در سال‌های آینده شاهد رشد چشمگیر جمعیت خود خواهند بود. برای مثال، در سال 2017، مالی با نرخ باروری 6.01 و نیجر با نرخ 6.49، در صورت عدم کاهش ناگهانی این نرخ‌ها، با رشد نمایی جمعیت مواجه خواهند شد. جمعیت مالی در سال 2017 حدود 18.5 میلیون نفر بود که نسبت به 12 میلیون نفر در یک دهه قبل، افزایش قابل توجهی داشت. نرخ رشد 3.02 درصدی مالی در سال 2017، نتیجه دو برابر شدن نرخ باروری در عرض 23 سال بود. از دیگر کشورهایی با نرخ باروری بالا می‌توان به آنگولا (6.16)، سومالی (5.8)، زامبیا (5.63)، مالاوی (5.49)، افغانستان (5.12) و موزامبیک (5.08) اشاره کرد.
کشورهایی با نرخ باروری پایین
در مقابل، بیش از 70 کشور در سال 2017 نرخ باروری کمتر از 2 داشته‌اند. بدون مهاجرت گسترده یا افزایش نرخ باروری، جمعیت این کشورها در دهه‌های آینده کاهش خواهد یافت. هم کشورهای توسعه‌یافته و هم کشورهای در حال توسعه می‌توانند با رشد منفی جمعیت روبرو شوند. از جمله این کشورها می‌توان به سنگاپور (0.83)، ماکائو (0.95)، لیتوانی (1.59)، جمهوری چک (1.45)، ژاپن (1.41) و کانادا (1.6) اشاره کرد.
نرخ باروری در ایالات متحده آمریکا
شاید تعجب‌آور باشد، اما نرخ باروری در ایالات متحده آمریکا پایین‌تر از سطح جایگزینی است. نرخ باروری کل در ایالات متحده در سال 2019، 1.7 محاسبه شد، در حالی که نرخ باروری کل در جهان 2.4 بود (که این رقم در سال 2002، 2.8 و در سال 1965، 5.0 بود). این کاهش پیوسته نرخ باروری، نشان‌دهنده کاهش جمعیت در ایالات متحده است. سیاست تک‌فرزندی چین نیز در نرخ باروری فعلی این کشور (1.62) نقش داشته است.
تفاوت‌های فرهنگی و نژادی در نرخ باروری
گروه‌های فرهنگی مختلف در یک کشور می‌توانند نرخ باروری بسیار متفاوتی داشته باشند. برای مثال، در ایالات متحده آمریکا، زمانی که نرخ باروری کلی کشور در سال 2016، 1.82 بود، نرخ باروری کل برای اسپانیایی‌تبارها 2.09، برای آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار 1.83، برای آسیایی‌ها 1.69 و برای سفیدپوستان آمریکایی (بزرگ‌ترین گروه قومی) 1.72 بود.
