جغرافیای پزشکی: بررسی تاثیر مکان بر سلامت و بیماری‌ها
جغرافیای پزشکی که گاهی به آن جغرافیای سلامت نیز گفته می‌شود، شاخه‌ای از تحقیقات پزشکی است که از تکنیک‌های جغرافیایی برای بررسی وضعیت سلامت در سراسر جهان و چگونگی انتشار بیماری‌ها استفاده می‌کند. به عبارت دیگر، این رشته به بررسی تاثیر آب و هوا، موقعیت جغرافیایی و عوامل محیطی بر سلامت افراد و همچنین توزیع خدمات بهداشتی می‌پردازد.
اهمیت جغرافیای پزشکی در این است که تلاش می‌کند با درک عوامل جغرافیایی موثر بر سلامت، به حل مشکلات بهداشتی کمک کرده و وضعیت سلامت افراد در سراسر جهان را ارتقا دهد. به این ترتیب، می‌توان با شناسایی الگوهای مکانی بیماری‌ها، برنامه‌های پیشگیرانه و درمانی موثرتری را طراحی و اجرا کرد.
تاریخچه جغرافیای پزشکی: از بقراط تا جان اسنو
ریشه‌های جغرافیای پزشکی به دوران باستان باز می‌گردد. از زمان بقراط، پزشک یونانی، تاثیر مکان بر سلامت انسان مورد توجه بوده است. برای مثال، در پزشکی اولیه، تفاوت بیماری‌ها در مناطق مرتفع و پست بررسی می‌شد. به خوبی درک می‌شد که ساکنان مناطق کم ارتفاع و نزدیک به آبراه‌ها بیشتر در معرض مالاریا قرار دارند، در حالی که ساکنان مناطق مرتفع‌تر و خشک‌تر کمتر به این بیماری مبتلا می‌شدند. اگرچه دلایل این تفاوت‌ها در آن زمان به طور کامل مشخص نبود، اما این بررسی توزیع مکانی بیماری‌ها، سرآغاز جغرافیای پزشکی محسوب می‌شود.
این شاخه از جغرافیا تا اواسط دهه 1800 میلادی، زمانی که بیماری وبا در لندن شیوع پیدا کرد، اهمیت چندانی نداشت. با افزایش تعداد بیماران، این باور شکل گرفت که افراد از طریق بخارهای متصاعد شده از زمین آلوده می‌شوند. جان اسنو، پزشک لندنی، معتقد بود که اگر بتوان منبع سمی آلوده‌کننده جمعیت را شناسایی کرد، می‌توان از گسترش وبا جلوگیری کرد.
اسنو برای بررسی‌های خود، توزیع مرگ و میر ناشی از وبا را در سراسر لندن روی نقشه ترسیم کرد. با بررسی این مکان‌ها، او متوجه تراکم غیرمعمولی مرگ و میر در نزدیکی یک پمپ آب در خیابان براد شد. او نتیجه گرفت که آب این پمپ، عامل بیماری است و از مقامات خواست تا دسته پمپ را بردارند. پس از قطع مصرف آب این پمپ، آمار مرگ و میر ناشی از وبا به طور چشمگیری کاهش یافت.
استفاده اسنو از نقشه‌برداری برای یافتن منبع بیماری، اولین و مشهورترین نمونه از کاربرد جغرافیای پزشکی است. پس از تحقیقات او، تکنیک‌های جغرافیایی در بسیاری از زمینه‌های پزشکی دیگر نیز مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
نمونه دیگری از کمک جغرافیا به پزشکی در اوایل قرن بیستم در کلرادو رخ داد. دندانپزشکان متوجه شدند کودکانی که در مناطق خاصی زندگی می‌کنند، کمتر دچار پوسیدگی دندان می‌شوند. با ترسیم این مکان‌ها روی نقشه و مقایسه آن با مواد شیمیایی موجود در آب‌های زیرزمینی، آن‌ها به این نتیجه رسیدند که کودکانی که پوسیدگی دندان کمتری دارند، در مناطقی زندگی می‌کنند که سطح فلوراید آب بالایی دارد. از آن زمان، استفاده از فلوراید در دندانپزشکی رواج یافت.
جغرافیای پزشکی امروز: نقشه‌برداری بیماری‌ها و ارتقای سلامت جهانی
امروزه، جغرافیای پزشکی کاربردهای گسترده‌ای دارد. از آنجایی که توزیع فضایی بیماری‌ها همچنان موضوعی بسیار مهم است، نقشه‌برداری نقش حیاتی در این زمینه ایفا می‌کند. نقشه‌ها برای نمایش شیوع تاریخی بیماری‌هایی مانند همه‌گیری آنفولانزای سال 1918 یا مسائل کنونی مانند شاخص درد یا روند آنفولانزا در گوگل (Google Flu Trends) در سراسر ایالات متحده ایجاد می‌شوند. به عنوان مثال، در نقشه درد، عوامل اقلیمی و محیطی می‌توانند برای تعیین علت تجمع بالای درد در مناطق خاص در زمان مشخص، مورد بررسی قرار گیرند.
مطالعات دیگری نیز برای نشان دادن مناطقی با بیشترین شیوع انواع خاصی از بیماری‌ها انجام شده است. به عنوان مثال، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) در ایالات متحده، از اطلس مرگ و میر ایالات متحده برای بررسی طیف گسترده‌ای از عوامل بهداشتی در سراسر این کشور استفاده می‌کند. داده‌ها شامل توزیع فضایی افراد در سنین مختلف تا مکان‌هایی با بهترین و بدترین کیفیت هوا است. این موضوعات از این جهت اهمیت دارند که بر رشد جمعیت یک منطقه و بروز مشکلات سلامتی مانند آسم و سرطان ریه تأثیر می‌گذارند. دولت‌های محلی می‌توانند این عوامل را در هنگام برنامه‌ریزی برای شهرها و/یا تعیین بهترین نحوه استفاده از بودجه شهری، در نظر بگیرند.
CDC همچنین دارای یک وب‌سایت برای سلامت مسافران است. در این وب‌سایت، افراد می‌توانند اطلاعاتی در مورد توزیع بیماری‌ها در کشورهای سراسر جهان به دست آورند و در مورد واکسن‌های مختلف مورد نیاز برای سفر به این مکان‌ها اطلاعات کسب کنند. این کاربرد جغرافیای پزشکی برای کاهش یا حتی متوقف کردن گسترش بیماری‌های جهانی از طریق سفر بسیار مهم است.
علاوه بر CDC در ایالات متحده، سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز داده‌های بهداشتی مشابهی را برای جهان در اطلس سلامت جهانی خود ارائه می‌دهد. در اینجا، عموم مردم، متخصصان پزشکی، محققان و سایر افراد علاقه‌مند می‌توانند داده‌هایی در مورد توزیع بیماری‌های جهان به منظور یافتن الگوهای انتقال و احتمالاً درمان برخی از بیماری‌های مرگبارتر مانند HIV/AIDS و انواع مختلف سرطان جمع‌آوری کنند.
چالش‌های پیش روی جغرافیای پزشکی: موانع جمع‌آوری داده‌ها و تلاش برای غلبه بر آن‌ها
اگرچه جغرافیای پزشکی امروزه به عنوان یک رشته مهم شناخته می‌شود، اما جغرافیدانان در هنگام جمع‌آوری داده‌ها با چالش‌هایی روبرو هستند. اولین مشکل مربوط به ثبت دقیق مکان بیماری است. از آنجایی که افراد همیشه در هنگام بیماری به پزشک مراجعه نمی‌کنند، به دست آوردن داده‌های کاملاً دقیق در مورد مکان بیماری می‌تواند دشوار باشد. مشکل دوم به تشخیص دقیق بیماری مربوط می‌شود. و مشکل سوم، گزارش به موقع وجود یک بیماری است. اغلب، قوانین مربوط به رازداری بین پزشک و بیمار می‌تواند گزارش‌دهی بیماری را پیچیده کند.
از آنجایی که چنین داده‌هایی برای نظارت موثر بر گسترش بیماری باید تا حد امکان کامل باشد، طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری‌ها (ICD) ایجاد شد تا اطمینان حاصل شود که همه کشورها از اصطلاحات پزشکی یکسانی برای طبقه‌بندی بیماری استفاده می‌کنند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز به نظارت بر نظارت جهانی بر بیماری‌ها کمک می‌کند تا داده‌ها در اسرع وقت به دست جغرافیدانان و سایر محققان برسد.
از طریق تلاش‌های ICD، WHO، سایر سازمان‌ها و دولت‌های محلی، جغرافیدانان در واقع قادر به نظارت نسبتاً دقیق بر گسترش بیماری هستند و کار آن‌ها، مانند نقشه‌های مربوط به وبا که توسط دکتر جان اسنو ترسیم شده است، برای کاهش گسترش و درک بیماری‌های مسری بسیار ضروری است. به این ترتیب، جغرافیای پزشکی به یک حوزه تخصصی مهم در این رشته تبدیل شده است.
