زهره: سیاره‌ای جهنمی در همسایگی ما

تصور کنید دنیایی سوزان و داغ با آسمانی پوشیده از ابرهای غلیظی که باران اسیدی بر چشم‌اندازی آتشفشانی می‌بارند. فکر می‌کنید چنین جایی فقط در تخیلات وجود دارد؟ اشتباه می‌کنید! این سیاره وجود دارد و نامش زهره است. زهره، دومین سیاره نزدیک به خورشید، اغلب "خواهر" زمین نامیده می‌شود، اما این نام‌گذاری چندان دقیق نیست. سیاره زهره، که نام خود را از الهه عشق رومی گرفته، به هیچ وجه برای زندگی انسان مناسب نیست و نمی‌توان آن را دوقلوی زمین دانست. در واقع، زهره تجسمی از یک دنیای جهنمی است.

رصد سیاره زهره از زمین

سیاره زهره اغلب به صورت یک نقطه نورانی بسیار درخشان در آسمان صبحگاهی یا شامگاهی زمین قابل مشاهده است. پیدا کردن آن نسبتاً آسان است و با استفاده از یک نرم‌افزار نجومی یا پلانتاریوم رومیزی می‌توانید اطلاعات دقیقی درباره نحوه یافتن آن کسب کنید. با این حال، به دلیل وجود ابرهای ضخیم و متراکم، مشاهده زهره از طریق تلسکوپ تصویری بدون جزئیات و یکنواخت را نشان می‌دهد. جالب است بدانید که زهره نیز مانند ماه، دارای اهله مختلف است. بنابراین، بسته به زمان رصد، ممکن است آن را به صورت نیمه، هلالی یا کامل ببینید.

زهره در اعداد و ارقام

سیاره زهره در فاصله بیش از 108 میلیون کیلومتری خورشید قرار دارد، که حدود 50 میلیون کیلومتر نزدیک‌تر از زمین است. این امر، زهره را به نزدیک‌ترین همسایه سیاره‌ای ما تبدیل می‌کند. البته ماه از زهره به ما نزدیک‌تر است و سیارک‌هایی نیز گهگاه به زمین نزدیک‌تر می‌شوند.

با جرمی تقریبی معادل 4.9 ضربدر 10 به توان 24 کیلوگرم، زهره تقریباً هم‌جرم زمین است. در نتیجه، نیروی گرانش آن (8.87 متر بر مجذور ثانیه) تقریباً مشابه نیروی گرانش زمین (9.81 متر بر مجذور ثانیه) است. علاوه بر این، دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که ساختار داخلی زهره نیز مشابه زمین است، با یک هسته آهنی و یک گوشته سنگی.

زهره برای تکمیل یک دور گردش به دور خورشید، 225 روز زمینی زمان نیاز دارد. مانند سایر سیارات منظومه شمسی، زهره نیز به دور محور خود می‌چرخد. اما برخلاف زمین که از غرب به شرق می‌چرخد، زهره از شرق به غرب می‌چرخد. اگر در زهره زندگی می‌کردید، خورشید صبح‌ها از غرب طلوع و عصرها در شرق غروب می‌کرد! از این هم عجیب‌تر، زهره آنقدر آهسته می‌چرخد که یک روز در زهره معادل 117 روز در زمین است.

دو خواهر، دو سرنوشت متفاوت

با وجود گرمای خفه‌کننده‌ای که در زیر ابرهای ضخیم زهره به دام افتاده، این سیاره شباهت‌هایی نیز با زمین دارد. در وهله اول، زهره تقریباً هم‌اندازه، هم‌چگالی و هم‌تركيب با سیاره ما است. هر دو سیاره از جنس سنگ هستند و به نظر می‌رسد تقریباً در یک زمان شکل گرفته‌اند.

اما این دو دنیا زمانی از هم جدا می‌شوند که به شرایط سطحی و جو آن‌ها نگاهی بیندازیم. در طول تکامل، این دو سیاره مسیرهای متفاوتی را در پیش گرفتند. در حالی که هر دو ممکن است به عنوان دنیاهایی غنی از آب و دارای دمای مناسب آغاز کرده باشند، زمین در این مسیر باقی ماند. زهره اما، در نقطه‌ای اشتباه چرخید و به یک مکان متروکه، گرم و بی‌رحم تبدیل شد؛ به گونه‌ای که منجم فقید، جورج ابل، آن را به عنوان نزدیک‌ترین چیز به جهنم در منظومه شمسی توصیف کرد.

جو زهره: جهنمی‌تر از سطح آن

جو زهره حتی از سطح آتشفشانی فعال آن نیز جهنمی‌تر است. این پوشش ضخیم هوا بسیار متفاوت از جو زمین است و اگر انسان‌ها تلاش کنند در آن زندگی کنند، اثرات مخربی بر آن‌ها خواهد داشت. جو زهره عمدتاً از دی‌اکسید کربن (~96.5 درصد) تشکیل شده و تنها حدود 3.5 درصد نیتروژن دارد. این در تضاد کامل با جو قابل تنفس زمین است که عمدتاً از نیتروژن (78 درصد) و اکسیژن (21 درصد) تشکیل شده است. علاوه بر این، تأثیر جو زهره بر سایر جنبه‌های سیاره بسیار چشمگیر است.

گرمایش جهانی در زهره

گرمایش جهانی، یک نگرانی بزرگ برای زمین است، که به طور خاص ناشی از انتشار "گازهای گلخانه‌ای" در جو ما است. با تجمع این گازها، گرما در نزدیکی سطح زمین به دام افتاده و باعث گرم شدن سیاره ما می‌شود. گرمایش جهانی در زمین توسط فعالیت‌های انسانی تشدید شده است. با این حال، در زهره، این پدیده به طور طبیعی رخ داده است. دلیل آن این است که زهره دارای جوی بسیار متراکم است که گرمای ناشی از نور خورشید و فعالیت‌های آتشفشانی را به دام می‌اندازد. این امر شرایط گلخانه‌ای فوق‌العاده‌ای را برای این سیاره ایجاد کرده است. از جمله اثرات دیگر، گرمایش جهانی در زهره دمای سطح را به بیش از 462 درجه سانتیگراد می‌رساند.

زهره در زیر حجاب ابرها

سطح زهره مکانی بسیار متروکه و بایر است و تاکنون تنها چند فضاپیما بر روی آن فرود آمده‌اند. ماموریت‌های ونرا شوروی بر روی سطح زهره فرود آمدند و نشان دادند که این سیاره یک بیابان آتشفشانی است. این فضاپیماها توانستند عکس بگیرند، نمونه‌های سنگی جمع‌آوری کنند و اندازه‌گیری‌های مختلف دیگری انجام دهند.

سطح سنگی زهره در اثر فعالیت آتشفشانی مداوم ایجاد شده است. در این سیاره، رشته کوه‌های عظیم یا دره‌های عمیق وجود ندارد. در عوض، دشت‌های پست و تپه‌ماهور، با کوه‌هایی که بسیار کوچکتر از کوه‌های زمین هستند، در سطح آن پراکنده شده‌اند. همچنین، دهانه‌های برخوردی بسیار بزرگی نیز مانند دهانه‌های موجود در سایر سیارات زمینی در زهره دیده می‌شود. هنگامی که شهاب‌سنگ‌ها از جو ضخیم زهره عبور می‌کنند، با گازها اصطکاک پیدا می‌کنند. سنگ‌های کوچکتر به سادگی بخار می‌شوند و فقط بزرگترین آن‌ها به سطح می‌رسند.

شرایط زندگی در زهره

دمای سطح زهره به خودی خود مخرب است، اما این دما در مقایسه با فشار جوی ناشی از پوشش بسیار متراکم هوا و ابرها، ناچیز به نظر می‌رسد. این پوشش‌ها سیاره را در بر گرفته و بر سطح آن فشار وارد می‌کنند. وزن جو زهره 90 برابر بیشتر از جو زمین در سطح دریا است. این فشاری برابر با فشاری است که اگر در زیر 900 متری آب قرار بگیریم، احساس خواهیم کرد. هنگامی که اولین فضاپیماها بر روی زهره فرود آمدند، تنها چند لحظه فرصت داشتند تا داده‌ها را جمع‌آوری کنند، قبل از اینکه خرد و ذوب شوند.

کاوش زهره

از دهه 1960، ایالات متحده، اتحاد جماهیر شوروی (روسیه)، کشورهای اروپایی و ژاپن فضاپیماهایی را به زهره فرستاده‌اند. به جز فرودگرهای ونرا، بیشتر این ماموریت‌ها (مانند مدارگردهای پیشگام زهره و ونوس اکسپرس آژانس فضایی اروپا) این سیاره را از دور کاوش کرده و به مطالعه جو آن پرداخته‌اند. برخی دیگر، مانند ماموریت ماژلان، اسکن‌های راداری برای نقشه‌برداری از ویژگی‌های سطحی انجام داده‌اند. ماموریت‌های آینده شامل بپی‌کلمبو، یک ماموریت مشترک بین آژانس فضایی اروپا و آژانس اکتشاف هوافضای ژاپن است که به مطالعه عطارد و زهره خواهد پرداخت. فضاپیمای آکاتسوکی ژاپن در سال 2015 وارد مدار زهره شد و شروع به مطالعه این سیاره کرد.