شهاب سنگ‌های سیاره‌ای: سفری به اعماق فضا در دستان شما!
هرچه بیشتر درباره سیاره خودمان، زمین، می‌آموزیم، عطش ما برای به دست آوردن نمونه‌هایی از سیارات دیگر بیشتر می‌شود. تاکنون، انسان‌ها و تجهیزات پیشرفته‌ای را به کره ماه و سایر نقاط منظومه شمسی فرستاده‌ایم تا سطح آن‌ها را از نزدیک بررسی کنند. اما سفرهای فضایی بسیار پرهزینه هستند. خوشبختانه، راه آسان‌تری هم وجود دارد: پیدا کردن سنگ‌های مریخ و ماه بر روی زمین!
تا همین اواخر، از وجود این سنگ‌های "سیاره‌ای" آگاه نبودیم. تنها می‌دانستیم که تعدادی شهاب‌سنگ عجیب و غریب در زمین وجود دارد. اما اکنون می‌دانیم که برخی از این شهاب‌سنگ‌ها، قطعاتی از سیارات دیگر هستند که پس از برخورد سیارک‌ها به مریخ و ماه، به فضا پرتاب شده و در نهایت به زمین رسیده‌اند. این یافته‌ها دریچه‌ای جدید به سوی شناخت سیارات دیگر و تحولات آن‌ها به روی ما گشوده‌اند.
شهاب‌سنگ‌های سیارکی: پیام‌آوران کمربند سیارکی
بیشتر شهاب‌سنگ‌هایی که به زمین می‌رسند، منشأیی در کمربند سیارکی بین مریخ و مشتری دارند. این کمربند، خانه‌ی هزاران جرم جامد کوچک است که به دور خورشید می‌چرخند. سیارک‌ها اجسامی باستانی هستند، تقریباً به قدمت خودِ زمین. از زمان شکل‌گیری‌شان تغییرات کمی داشته‌اند، به جز اینکه در اثر برخورد با سیارک‌های دیگر خرد شده‌اند. قطعات حاصل از این برخوردها اندازه‌های مختلفی دارند، از ذرات گرد و غبار گرفته تا سیارک سرس (Ceres) که قطری حدود 950 کیلومتر دارد.
شهاب‌سنگ‌ها بر اساس ویژگی‌هایشان به دسته‌های مختلفی تقسیم شده‌اند. نظریه رایج این است که بسیاری از این دسته‌ها از یک جسم مادر بزرگ‌تر منشأ گرفته‌اند. برای مثال، خانواده یوکریتی (eucrite) به سیارک وستا (Vesta) نسبت داده می‌شود. تحقیق در مورد سیاره‌های کوتوله نیز یک حوزه فعال در علم است. خوشبختانه، تعدادی از بزرگترین سیارک‌ها به نظر می‌رسد اجسامی سالم و دست‌نخورده باشند که می‌توانند به ما در درک بهتر منشأ شهاب‌سنگ‌ها کمک کنند. تقریباً تمام شهاب‌سنگ‌ها با این مدل منشأ سیارکی مطابقت دارند.
شهاب‌سنگ‌های سیاره‌ای: سفیران آسمانی از جهان‌های دیگر
تعداد انگشت‌شماری از شهاب‌سنگ‌ها با بقیه بسیار متفاوت هستند. آن‌ها نشانه‌های شیمیایی و سنگ‌شناسی دارند که نشان می‌دهد زمانی بخشی از یک سیاره کامل و در حال تحول بوده‌اند. ایزوتوپ‌های آن‌ها نامتعادل است و ناهنجاری‌های دیگری نیز در آن‌ها دیده می‌شود. برخی از آن‌ها شبیه به سنگ‌های بازالتی هستند که در زمین یافت می‌شوند.
پس از فرود انسان بر روی ماه و اعزام ابزارهای پیشرفته به مریخ، منشأ این سنگ‌های کمیاب آشکار شد. این شهاب‌سنگ‌ها در واقع توسط خود سیارک‌ها ایجاد شده‌اند. برخورد سیارک‌ها به مریخ و ماه، این سنگ‌ها را به فضا پرتاب کرده و آن‌ها سال‌ها در فضا سرگردان بوده‌اند تا در نهایت به زمین سقوط کرده‌اند. از بین هزاران شهاب‌سنگ، تنها حدود صد عدد از آن‌ها سنگ‌های ماه یا مریخ هستند. شما می‌توانید یک تکه از این سنگ‌ها را به قیمت هزاران دلار در ازای هر گرم بخرید یا خودتان به دنبال آن‌ها بگردید!
شکار شهاب‌سنگ‌های فرازمینی: از تماشای سقوط تا جستجو در بیابان‌ها
برای یافتن شهاب‌سنگ‌ها دو راه وجود دارد: منتظر بمانید تا سقوط یکی را ببینید یا در زمین به دنبال آن‌ها بگردید. از لحاظ تاریخی، مشاهده سقوط شهاب‌سنگ‌ها روش اصلی کشف آن‌ها بوده است، اما در سال‌های اخیر، افراد به طور سیستماتیک‌تری به دنبال آن‌ها می‌گردند. هم دانشمندان و هم آماتورها در این شکار شرکت دارند - این کار شباهت زیادی به شکار فسیل دارد. یک تفاوت این است که بسیاری از شکارچیان شهاب‌سنگ مایلند قطعاتی از یافته‌های خود را به علم اهدا کنند یا بفروشند، در حالی که یک فسیل را نمی‌توان به صورت تکه تکه فروخت و به اشتراک گذاشتن آن دشوارتر است.
بهترین مکان‌ها برای یافتن شهاب‌سنگ
دو نوع مکان در زمین وجود دارد که احتمال یافتن شهاب‌سنگ در آن‌ها بیشتر است:
- مناطق یخی قطب جنوب: در بخش‌هایی از کلاهک یخی قطب جنوب که یخ‌ها به هم می‌رسند و در اثر تابش خورشید و باد تبخیر می‌شوند، شهاب‌سنگ‌ها به عنوان رسوبات باقی‌مانده بر جای می‌مانند. در اینجا دانشمندان فضا را در اختیار دارند و برنامه جستجوی شهاب‌سنگ قطب جنوب (ANSMET) هر ساله از دشت‌های یخ آبی برداشت می‌کند. سنگ‌هایی از ماه و مریخ در آنجا یافت شده است.
- بیابان‌ها: شرایط خشک بیابان‌ها به حفظ سنگ‌ها کمک می‌کند و عدم وجود باران به این معنی است که احتمال شسته شدن آن‌ها کمتر است. در مناطق بادخیز، درست مانند قطب جنوب، مواد ریز نیز شهاب‌سنگ‌ها را دفن نمی‌کنند. یافته‌های قابل توجهی از استرالیا، عربستان، کالیفرنیا و کشورهای صحرایی به دست آمده است.
یافته‌های قابل توجه
در سال 1999، سنگ‌های مریخی توسط آماتورها در عمان یافت شد و در سال بعد، یک هیئت علمی از دانشگاه برن در سوئیس حدود 100 شهاب‌سنگ از جمله یک شِرگوتیت (shergottite) مریخی را بازیابی کرد. دولت عمان که از این پروژه حمایت کرد، قطعه‌ای از سنگ را برای موزه تاریخ طبیعی مسقط دریافت کرد.
دانشگاه برن تأکید داشت که این شهاب‌سنگ اولین سنگ مریخی است که به طور کامل در اختیار علم قرار می‌گیرد. به طور کلی، صحنه شهاب‌سنگ صحرایی آشفته است و یافته‌ها در رقابت مستقیم با دانشمندان وارد بازار خصوصی می‌شوند. اگرچه دانشمندان به مواد زیادی نیاز ندارند.
سنگ‌هایی از دنیاهای دور: آیا زهره و عطارد سهمی در زمین دارند؟
ما کاوشگرهایی را نیز به سطح زهره فرستاده‌ایم. آیا ممکن است سنگ‌هایی از زهره نیز در زمین وجود داشته باشند؟ اگر وجود داشته باشند، با توجه به دانشی که از طریق فرودگرهای زهره به دست آورده‌ایم، احتمالاً می‌توانیم آن‌ها را تشخیص دهیم. اما این احتمال بسیار کم است: نه تنها زهره در عمق چاه گرانشی خورشید قرار دارد، بلکه جو غلیظ آن نیز تمام برخوردها، به جز بزرگترین آن‌ها را خفه می‌کند. با این حال، ممکن است سنگ‌هایی از زهره برای یافتن وجود داشته باشند.
همچنین سنگ‌های عطارد نیز فراتر از تمام احتمالات نیستند. ممکن است برخی از آن‌ها را در شهاب‌سنگ‌های آنگریت (angrite) بسیار کمیاب داشته باشیم. ابتدا باید یک فرودگر برای مشاهدات زمینی به عطارد بفرستیم. ماموریت مسنجر (Messenger)، که اکنون به دور عطارد می‌چرخد، اطلاعات زیادی در اختیار ما قرار می‌دهد.
- زمین شناسی
