واکیتا: یکی از نادرترین دلفین های جهان
واکیتا (Phocoena sinus)، که به عنوان دلفین بندر گلف کالیفرنیا نیز شناخته می شود، کوچک ترین و یکی از در حال انقراض ترین پستانداران دریایی است. این گونه با حدود 250 فرد باقی مانده، در زیستگاه محدود خود در آب های ساحلی شبه جزیره باخا در مکزیک زندگی می کند. واژه «واکیتا» به معنی «گاو کوچک» در زبان اسپانیایی است و به عنوان نمادی از بحران های زیست محیطی و لزوم حفاظت از گونه های در خطر انقراض شناخته می شود. در این مقاله، به بررسی ویژگی ها، زیستگاه، نحوه تغذیه و وضعيت حفاظتی این پستاندار دریایی خواهیم پرداخت.
معرفی و تعریف واکیتا
واکیتا (Phocoena sinus) که به عنوان دلفین بندر گلف کالیفرنیا یا «کوشیتو» نیز شناخته می شود، کوچک ترین گونه از پستانداران دریایی است. این موجودات زیبا و شگفت انگیز به دلیل اندازه کوچک و رفتار خجالتی خود، به راحتی در آب های ساحلی یافت نمی شوند. واکیتاها دارای طولی در حدود 4 تا 5 فوت (حدود 1.2 تا 1.5 متر) و وزنی بین 65 تا 120 پوند (29 تا 54 کیلوگرم) هستند.
اهمیت این گونه به دلیل وضعیت بحرانی آن در فهرست گونه های در خطر انقراض است. در حال حاضر، تنها حدود 250 فرد واکیتا در محیط طبیعی خود باقی مانده است. این گونه در سال 1958 براساس جمجمه های کشف شده شناسایی شد و اولین مشاهده از نمونه های زنده آن در سال 1985 ثبت گردید. واژه «واکیتا» به معنای «گاو کوچک» در زبان اسپانیایی است، اشاره ای به اندازه کوچک و زیستگاه محدود این موجود دارد که فقط به آب های ساحلی در شمال گلف کالیفرنیا در مکزیک محدود می شود.
توصیف ظاهری و ویژگی ها
واکیتاها دارای ظاهری منحصر به فرد و قابل شناسایی هستند. طول این موجودات معمولاً بین 4 تا 5 فوت (1.2 تا 1.5 متر) و وزن آن ها بین 65 تا 120 پوند (29 تا 54 کیلوگرم) است. بدن آن ها به رنگ خاکستری است که بر روی سطح پشتی تیره تر و در ناحیه شکم روشن تر می شود. این رنگ آمیزی به آنان کمک می کند تا در محیط های کم نور و پرجزء دریایی پنهان شوند.
یکی از ویژگی های قابل توجه واکیتاها، حلقه سیاه دور چشم ها، لب ها و چانه آن هاست که نتیجه ای از رنگ آمیزی خاصی است که در صورت آن ها وجود دارد. همچنین، صورت این موجودات دارای روشنایی خاصی است که با گذشت زمان و افزایش سن، رنگ آن ها روشن تر می شود. از دیگر ویژگی های ظاهری آن ها، می توان به پشتی دار بودن و وجود یک fin (دماق) مثلثی شکل اشاره کرد که به شناسایی این گونه کمک می کند.
واکیتاها رفتار خجالتی داشته و معمولاً در اطراف کشتی ها دوری می کنند. آن ها غالباً به صورت فردی، در جفت یا در گروه های کوچک بین 7 تا 10 نفر مشاهده می شوند. به دلیل این ویژگی ها، یافتن واکیتاها در طبیعت می تواند چالش برانگیز باشد، زیرا آن ها قادرند به مدت طولانی زیر آب بمانند.
طبقه بندی علمی واکیتا
واکیتا (Phocoena sinus) جزء خانواده Phocoenidae از رده پستانداران (Mammalia) می باشد و در زیررده Odontoceti قرار دارد که به دلفین ها و نهنگ های دندان دار مربوط می شود. این طبقه بندی علمی به صورت زیر است:
- سلطنت: Animalia
- فیلیوم: Chordata
- زیرفیلیوم: Vertebrata
- فوق رده: Gnathostomata, Tetrapoda
- رده: Mammalia
- زیررده: Theria
- راسته: Cetartiodactyla
- زیرراسته: Cetancodonta
- زیرراسته: Odontoceti
- زیررده: Cetacea
- فوق خانواده: Odontoceti
- خانواده: Phocoenidae
- جنس: Phocoena
- گونه: sinus
این طبقه بندی نشان دهنده موقعیت ویژه واکیتا در دنیای زیست شناسی و چگونگی ارتباط آن با دیگر گونه های پستانداران دریایی است. واکیتا به علت ویژگی های منحصر به فرد خود و وضعیت حفاظتی بحرانی که دارد، نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی اقیانوس ها ایفا می کند.
زیستگاه و توزیع جغرافیایی
واکیتاها دارای یکی از محدودترین گستره های زیستی در بین همه پستانداران دریایی هستند. این گونه تنها در بخش شمالی گلف کالیفرنیا، در سواحل شبه جزیره باخا در مکزیک یافت می شود. زیستگاه طبیعی آن ها شامل آب های کم عمق و کدر است که معمولاً در نزدیکی خط ساحلی و در عمق حداکثر حدود 13.5 مایل دریایی (معادل 22 کیلومتر) قرار دارد.
این محدودیت در توزیع جغرافیایی به ویژه به دلیل نیازهای خاص زیستگاهی و شرایط محیطی این موجودات است. واکیتاها عمدتاً در مناطقی زندگی می کنند که به خوبی برای شکار غذاشان - شامل ماهی ها، سخت پوستان و سرپادداران - مناسب است. به ویژه، وجود آب های آرام و مناسب برای زندگی و تغذیه در این مناطق برای بقای آن ها حیاتی است.
به دلیل کاهش شدید جمعیت و نابودی زیستگاه، واکیتاها در حال حاضر به طرز خطرناکی در معرض تهدید قرار دارند. نقشه های مشاهده واکیتا، که توسط مرکز OBIS-SEAMAP دانشگاه دوک تهیه شده، به درک بهتر از توزیع و الگوهای حرکتی این گونه کمک می کند. حفظ زیستگاه های طبیعی این موجودات، کلید بقای آن ها و امنیت آینده گلف کالیفرنیا محسوب می شود.
غذا و تغذیه واکیتا
واکیتاها به عنوان پستانداران دریایی، رژیم غذایی خاصی دارند که عمدتاً شامل انواع ماهی های گروهی، سخت پوستان و سرپادداران می شود. این موجودات نه تنها به تنوع غذایی خود توجه می کنند، بلکه از روش های خاصی برای شکار و یافتن غذا استفاده می کنند.
واکیتاها با استفاده از اکو مکانیک (echolocation) غذاهای خود را پیدا می کنند. این روش مشابه با سونار عمل می کند؛ به این صورت که واکیتا صداهای با فرکانس بالا از اندام خاصی در سر خود (ملون) ساطع می کند. این امواج صوتی به اشیاء اطراف برخورد کرده و انعکاس می یابند، و واکیتاها می توانند با دریافت این امواج، اندازه، شکل، موقعیت و فاصله شکار خود را تشخیص دهند.
برخلاف بسیاری از دلفین ها و نهنگ ها، واکیتاها دارای دندان های تیز و گلابی شکل هستند که به آن ها برای گرفتن و نگه داشتن شکار کمک می کند. هر واکیتا معمولاً دارای 16 تا 22 جفت دندان در فک بالایی و 17 تا 20 جفت دندان در فک پایینی است. توانایی آن ها در استفاده از دندان ها برای دریافت طعمه، بخشی از استراتژی شکار آن ها به شمار می آید و به آن ها کمک می کند تا در محیط های دریایی با چالش های مختلف، بقا یابند.
از آنجایی که واکیتاها در محیط های خاصی زندگی می کنند و به تغذیه از منابع محلی وابسته اند، احیای این منابع غذایی و حفاظت از محیط زیست آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به وضعیت بحرانی این گونه، حفظ زنجیره غذایی که شامل منابع غذایی واکیتاها می شود، نقشی کلیدی در بقای این پستاندار نادر دارد.
تولید مثل و رفتارهای زادآوری
واکیتاها به بلوغ جنسی در حدود 3 تا 6 سالگی می رسند و در فصل بهار، به ویژه در ماه های آوریل و مه، زمان جفت گیری آن ها است. این فرآیند زادآوری به دور از مزاحمت های انسانی و شرایط طبیعی انجام می شود تا احتمال بقاء نوزادان افزایش یابد.
معمولاً، بعد از یک دوره بارداری بین 10 تا 11 ماه، نوزادان واکیتا در ماه های فوریه تا آوریل متولد می شوند. نوزادان معمولاً با طولی حدود 2.5 فوت (حدود 76 سانتیمتر) و وزنی حدود 16.5 پوند (حدود 7.5 کیلوگرم) به دنیا می آیند. این نوزادان به دلیل شرایط زیستگاهی خاص واکیتاها، به مراقبت و توجه ویژه ای در سال های اولیه زندگی نیاز دارند.
عمر مفید واکیتاها نسبت به سایر پستانداران دریایی کوتاه تر است و حداکثر سن ثبت شده برای یک فرد بزرگسال، 21 سال بوده است. به همین دلیل، جمعیت واکیتاها نمی تواند به سرعت افزایش یابد و هر نوزاد ضربه ای بزرگ به جمعیت این گونه محسوب می شود. حفظ زادآوری و تولید مثل سالم در واکیتاها برای بقا و بهبود وضعیت جمعیتی این گونه بسیار حیاتی است.
در نهایت، با توجه به فشارهای زیست محیطی و تهدیدهای متعدد، تلاش برای تأمین شرایط مناسب برای تولید مثل و سلامت محیط اطراف واکیتاها، از اهمیتی دوچندان برخوردار است. پروژه های حفاظتی می بایست متمرکز بر بهبود آگاهی های عمومی، حفاظت از زیستگاه و کاهش تهدیدات انسانی باشند تا اطمینان حاصل شود که واکیتاها به نسل های آینده منتقل می شوند.
وضعیت حفاظت و تهدیدات
واکیتاها به عنوان یکی از نادرترین و در حال انقراض ترین پستانداران دریایی در جهان، در وضعیت حفاظت بحرانی قرار دارند. طبق تخمین ها، در حال حاضر تنها حدود 245 فرد واکیتا باقی مانده است و این جمعیت به طور ناامیدکننده ای در حال کاهش است. برخی از آمارها نشان می دهد که جمعیت این گونه ممکن است هر سال به میزان 15 درصد کاهش یابد.
واکیات ها به صورت رسمی در فهرست گونه های "به شدت در خطر انقراض" توسط اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند. یکی از بزرگ ترین تهدیدهای پیش روی این گونه، به دام افتادن یا صید تصادفی آن ها در تجهیزات ماهی گیری است. به طور تخمینی، بین 30 تا 85 واکیتا هر سال به طور تصادفی بر اثر فعالیت های ماهی گیری صید می شوند. این عامل به شدت بر کاهش جمعیت آن ها تأثیر می گذارد.
دولت مکزیک از سال 2007 تلاش هایی را برای توسعه یک طرح بازیابی و حفاظت از واکیتاها آغاز کرده است. اما با وجود این تلاش ها، مشکلات ناشی از صید غیرقانونی، تخریب زیستگاه و تغییرات اقلیمی همچنان این گونه را تهدید می کنند. برای موفقیت در حفاظت از واکیتاها، نیاز به همکاری های بین المللی و افزایش آگاهی عمومی در مورد وضعیت آن ها وجود دارد.
به منظور حفاظت از این موجودات نادر، ضروری است که اقدامات قانونی و حفاظتی قوی تر اجرا شود و فعالیت های ماهی گیری به گونه ای سامان دهی شود که خطرات کمتری برای واکیتاها ایجاد کند. این اقدام های حفاظتی نه تنها به دلیل حفظ یک گونه خاص الزامی است، بلکه به حفظ اکوسیستم های دریایی و تنوع زیستی نیز کمک خواهد کرد.
