۱۲ شگفتی درخشان در تاریکی: از کرم شب‌تاب تا رادیوم!
پدیده درخشش در تاریکی، که به آن فسفرسانس هم می‌گویند، در مواد، ترکیبات شیمیایی و موجودات مختلف دیده می‌شود. این درخشش گاهی هدفی خاص دارد، مثل کرم‌های شب‌تاب که برای جفت‌یابی و دور کردن شکارچیان می‌درخشند. گاهی هم نتیجه واپاشی مواد رادیواکتیو است، مثل رادیوم. حتی نوشیدنی‌ها هم می‌توانند بدرخشند! در ادامه، با تعدادی از معروف‌ترین پدیده‌های درخشان در تاریکی آشنا می‌شویم:
نکات کلیدی:
- کرم‌های شب‌تاب برای جذب جفت و ترساندن شکارچیان می‌درخشند.
- رادیوم و تریتیوم مواد رادیواکتیوی هستند که به طور طبیعی در تاریکی می‌درخشند.
- آب تونیک به دلیل وجود کوینین، هنگام قرار گرفتن در معرض نور فرابنفش، به رنگ آبی روشن می‌درخشد.
کرم‌های شب‌تاب: نور عشق و بقا
درخشش کرم‌های شب‌تاب، نوری جادویی در شب‌های تابستان، تنها برای زیبایی نیست. این نور دو هدف اساسی دارد: جذب جفت و هشدار به شکارچیان. در واقع، شکارچیان با دیدن این نور متوجه می‌شوند که طعمه‌ای بدمزه در انتظارشان است. این درخشش حاصل یک واکنش شیمیایی پیچیده است. ماده‌ای به نام لوسیفرین در انتهای بدن کرم شب‌تاب تولید می‌شود و با اکسیژن هوا ترکیب شده و نور تولید می‌کند.
رادیوم: درخشش آبی و رنگ‌های فریبنده
رادیوم، عنصری رادیواکتیو، هنگام واپاشی نوری آبی رنگ و ملایم از خود ساطع می‌کند. اما شهرت اصلی آن به دلیل استفاده در رنگ‌های شب‌تاب است، رنگ‌هایی که اغلب به رنگ سبز دیده می‌شوند. جالب است بدانید که خود رادیوم نور سبز تولید نمی‌کند. بلکه، واپاشی رادیوم انرژی لازم برای روشن کردن ماده فسفری به کار رفته در رنگ را فراهم می‌کند. به این ترتیب، رادیوم با واسطه، باعث ایجاد درخشش سبز رنگ می‌شود.
پلوتونیوم: اخگر سرخ‌فام مرگبار
همه عناصر رادیواکتیو از خود نور ساطع نمی‌کنند، اما پلوتونیوم یکی از آن‌هاست که می‌درخشد. این عنصر با اکسیژن موجود در هوا واکنش نشان می‌دهد و نوری سرخ‌فام و عمیق، شبیه به یک اخگر سوزان، از خود ساطع می‌کند. درخشش پلوتونیوم ناشی از تشعشعات رادیواکتیو آن نیست، بلکه به دلیل سوختن فلز در هوا رخ می‌دهد. به این ویژگی، "پیروفوریک" گفته می‌شود.
چراغ‌های جادویی: رقصی از رنگ و شیمی
گلو استیک‌ها یا چراغ‌های جادویی، نور خود را مدیون یک واکنش شیمیایی به نام "شیمی‌تابناکی" (chemiluminescence) هستند. این واکنش معمولاً طی دو مرحله انجام می‌شود: ابتدا انرژی آزاد می‌شود و سپس از این انرژی برای برانگیختن یک رنگ فلورسنت استفاده می‌شود. در نتیجه، این رنگ با درخششی چشم‌نواز، تاریکی را روشن می‌کند.
عروس‌های دریایی: رقص نور در اعماق اقیانوس
عروس‌های دریایی و گونه‌های مرتبط با آن‌ها، اغلب پدیده "زیست‌تابناکی" (bioluminescence) را به نمایش می‌گذارند. همچنین، برخی از گونه‌ها دارای پروتئین‌های فلورسنت هستند که با قرار گرفتن در معرض نور فرابنفش، شروع به درخشش می‌کنند.
آتش روباه: نور سبز مرموز قارچ‌ها
آتش روباه نوعی زیست‌تابناکی است که توسط برخی از قارچ‌ها به نمایش گذاشته می‌شود. آتش روباه اغلب به رنگ سبز می‌درخشد، اما در برخی گونه‌ها، نور قرمز نادری نیز مشاهده شده است.
فسفر: درخشش سبز شبح‌وار بدون رادیواکتیویته
فسفر نیز مانند پلوتونیوم، به دلیل واکنش با اکسیژن موجود در هوا می‌درخشد. فسفر و مواد فسفری نوری سبز شبح‌وار از خود ساطع می‌کنند. نکته مهم این است که با وجود این درخشش، فسفر یک عنصر رادیواکتیو نیست.
آب تونیک: جادوی آبی در نور سیاه
آب تونیک، چه معمولی و چه رژیمی، حاوی ماده‌ای شیمیایی به نام کوینین است. این ماده، هنگامی که در معرض نور سیاه (فرابنفش) قرار می‌گیرد، نوری آبی‌رنگ و درخشان از خود ساطع می‌کند.
کاغذ درخشان: رازهایی پنهان در روشنایی
برای اینکه کاغذ سفیدتر به نظر برسد، مواد سفید کننده به آن اضافه می‌کنند. اگرچه این مواد سفید کننده به طور عادی دیده نمی‌شوند، اما باعث می‌شوند که کاغذ سفید زیر نور فرابنفش به رنگ آبی دیده شود.
برخی از کاغذها با رنگ‌های فلورسنت علامت‌گذاری شده‌اند که فقط در نور خاصی ظاهر می‌شوند. اسکناس‌ها نمونه خوبی هستند. با نگاه کردن به یک اسکناس زیر نور فلورسنت یا نور سیاه، می‌توانید اطلاعات بیشتری را مشاهده کنید.
تریتیوم: ایزوتوپ درخشان هیدروژن
تریتیوم، ایزوتوپی از عنصر هیدروژن است که نوری مایل به سبز از خود ساطع می‌کند. می‌توانید تریتیوم را در برخی از رنگ‌های شب‌تاب و نشانه‌گرهای اسلحه‌ها پیدا کنید.
رادون: از گاز بی‌رنگ تا درخشش زرد-نارنجی
رادون، در دمای اتاق یک گاز بی‌رنگ است، اما با سرد شدن، خاصیت فسفرسانس پیدا می‌کند. رادون در نقطه انجماد خود به رنگ زرد می‌درخشد و با کاهش بیشتر دما، رنگ آن به سمت نارنجی-قرمز تغییر می‌کند.
مرجان‌های فلورسنت: باغ‌های رنگارنگ اعماق دریا
مرجان‌ها نوعی جانور هستند که با عروس‌های دریایی مرتبط می‌باشند. همانند عروس‌های دریایی، بسیاری از مرجان‌ها یا به خودی خود می‌درخشند یا هنگام قرار گرفتن در معرض نور فرابنفش، شروع به درخشش می‌کنند. رنگ سبز، رایج‌ترین رنگ درخشش در تاریکی برای مرجان‌ها است، اما رنگ‌های قرمز، نارنجی و سایر رنگ‌ها نیز دیده شده‌اند.
- شیمی
- علم
